Boren en de Bodem: deel 2

Het vorige scheplogje over Boren en de bodem toonde hoe archeologen de bodem proberen te lezen met een handboor. Er zijn echter ook andere, luiere manieren om bodemboringen uit te voeren. Met de avegaarboor kan bijvoorbeeld sneller, dieper en meer grond (op)geboord worden. De avegaar, een grote schroefboor, wordt geplaatst in een machine die ook de aandrijving en richting van de boor regelt. De avegaar schroeft zichzelf de bodem in. Zodra de avegaar op de gewenste diepte is, kan deze weer omhoog getrokken worden. In de boor is vervolgens het bodemprofiel zichtbaar. De boor kan gebruikt worden voor het boren op grotere dieptes, en wanneer grote grondmonsters genomen moeten worden.

Tijdens een project in Bunschoten wordt op een diepte van ongeveer drie meter onder het maaiveld gekeken of er een intacte prehistorische bodem aanwezig is. In de Prehistorie lag het loopniveau waar mensen op leefden een stuk lager dan het nu ligt. Er is in de loop der eeuwen een dik pakket veen en klein overheen gegroeid en gespoeld. De avegaarboor dringt makkelijk door dit dikke pakket heen. Zodra de boor bij het archeologisch interessante niveau aankomt, het dekzand, wordt de boor weer omhoog gehaald. Vervolgens wordt het dekzand bemonsterd. De monsters worden gezeefd om te kijken of er bijvoorbeeld vuursteen in zit. Dit zou namelijk kunnen wijzen op de aanwezigheid van prehistorische jagers-verzamelaars in het gebied. Enige nadeel van deze luie methode: het is een stuk lastiger om warm te blijven in deze koude wintermaanden.

Vernieuwde Scheplog-vitrine

Onze Scheplog-vitrine zal de komende weken in het teken staan van devotie.
Het katholieke geloof kent diverse uitgebreide devoties (heiligenverering). In de late Middeleeuwen had iedereen die het zich maar even kon veroorloven een kruisbeeld of heiligenbeeld in huis. In Amersfoort zijn bij opgravingen, behalve een mal met de beeltenis van Maria en kind, pijpaarden beeldjes gevonden van een zegenende Christus en van de heiligen: Barbara (met een toren als attribuut) en Catharina (met een rad als attribuut). Ook zijn er 4 benen kralen van een 14e eeuwse rozenkrans teruggevonden. De rozenkrans is een devotie ter ere van de maagd Maria. In de 19e en 20ste eeuw kwamen devotiebeelden in gips in groten getale op de markt; deze werden massaal verspreid. In Amersfoort is eveneens een dergelijk type devotiebeeld (Maria) gevonden. Dat Maria bij uitstek in Amersfoort tot de verbeelding spreekt hangt samen met het Maria wonder. En dit hangt weer samen met de komst van een meisje (Geertgen Arents) uit Nijkerk naar Amersfoort, teneinde in te treden in het toenmalige Agnietenklooster aan de Herenstraat (1444).
Vanaf a.s. woensdag allemaal te zien in ons Centrum aan de Langegracht 11.

Openingstijden: woensdagmiddag van 14.00 uur tot 16.30 uur.

Basisschool bezoekje

Vorige week heeft één van onze archeologen een Amersfoortse basisschool bezocht om iets over archeologie te vertellen. De kinderen waren erg enthousiast en zaten vol (goede!) vragen. Twee kisten vol met echte vondsten kwamen erg van pas bij het beantwoorden van de vragen. Een aantal voorwerpen mocht doorgegeven worden, wat bij de pispot tot de nodige hilariteit leidde. Gelukkig stinkt de pot niet meer……alhoewel niet iedereen het daar over eens was…

Boren en de bodem

Boren en de bodem:  Beter boor je als een inboorling, behoorlijk bekwaam de bodem in.

Hoe ziet de bodem er uit? Dat is een vraag die een archeoloog vaak stelt. Tijdens opgravingen, maar ook voorafgaand aan een opgraving, zetten we soms grondboringen om te zien hoe de bodem is opgebouwd. Ook kan door deze boringen duidelijk worden of de natuurlijke bodem nog aanwezig is, of dat deze is verstoord.

Hiervoor gebruiken we een boor.  Maar wat is boor precies? Boor is een is een scheikundig element met symbool B en atoomnummer 5. Het is een zwart metalloïde….Oh wacht…

Archeologen gebruiken een over het algemeen een andere boor, namelijk een handboor. Dit is en boor die bestaat uit twee metalen delen met een schroefvormig uiteinde. Deze boor wordt met de hand de grond in gedraaid. Met deze draaibeweging wordt het uiteinde gevuld met grond. Dit halen we omhoog en van deze omhoog gebrachte grond maken we een colonne, ook wel een boorstaafje genoemd. Hiermee kunnen we tot op grote diepte een beeld krijgen van de bodem.

Veiligheid bovenal

Archeologen als Bedrijfshulpverleners aan de slag. Donderdag 31 oktober had de Archeologische dienst  BHV herhaalcursus. Oefenen met reanimeren, verbandjes aanleggen, en beginnende brandjes blussen.
Van onze instructeur van Crisicom goeie en bruikbare tips ontvangen;. ook voor op de opgraving.

plaatsing Afvalcontainers Langestraat

De laatste ondergrondse afvalcontainers worden alweer geplaatst in de Langestraat. Tijdens deze werkzaamheden kijken onze archeologen mee; op zoek naar meer informatie over de knuppelweg. Bij een vorige opgraving in de Langestraat werd een stuk van een knuppelweg gevonden. Deze bijzonder interessante vondst geeft aanleiding om te kijken of er bij deze graafwerkzaamheden nog meer informatie verzameld kan worden over de knuppelweg.

De Schammer opgravingen

De Schammer, vlakbij de oude kern van Stoutenburg in Leusden, heeft de afgelopen jaren een flinke verandering ondergaan. Er ligt nu een hockeycomplex, er zijn  wandel- en fietspaden aangelegd en er is meer ruimte voor water gecreëerd. Voordat deze ingrijpende plannen gerealiseerd konden worden, heeft het Centrum voor Archeologie er tussen 2007 en 2010 verscheidene archeologische onderzoeken uitgevoerd. Uit een voorafgaand bureauonderzoek was namelijk gebleken dat op deze locatie veel archeologische resten in de bodem konden zitten. Meteen nadat archeologen waren begonnen met het graven van lange smalle sleuven, bleek al dat die boordevol zaten met archeologische sporen. Vervolgens werden grote delen tussen die sleuven, waar de archeologische sporen zaten, helemaal opgegraven.

Verspreid over het opgravingsterrein zijn sporen aangetroffen die getuigen van bewoning uit de Steentijd, Bronstijd, IJzertijd, Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd (zie tijdlijn hiernaast). De sporen van palen, greppels, sloten, water- en afvalkuilen die de archeologen hebben aangetroffen behoorden aan ten minste 10 boerenerven, die zelf weer bestonden uit boerderijen en bijgebouwen. Na afloop van het archeologisch onderzoek zijn alle vondsten gewassen, bestudeerd en gedocumenteerd. Tezamen met alle gevonden sporen vertellen zij het tot nu toe onbekende verhaal van ruim 4000 jaar Schammer!

Om dit verhaal met het publiek te delen is er nu een kleine expositie over de opgraving in de Schammer gemaakt. In de ontvangstruimte van het Gemeentehuis Leusden is tot medio januari 2014 een selectie van de meest bijzondere archeologische vondsten van de Schammer te zien. Het Gemeentehuis Leusden is gevestigd op ’t Erf 1, te Leusden. De openingstijden zijn maandag tot en met vrijdag van 9:00 tot 17:00; op woensdag ook van 9:00 tot 20:00 uur.

De open dag op De Schammer werd goed bezocht.

Maand van de Geschiedenis

Deze maand staat onze Scheplog-vitrine in het teken van het thema Vorst & Volk. Het thema gaat niet alleen over het Koninkrijk der Nederlanden en de Oranjes, maar ook over andere vorsten en leiders die Nederland heeft gekend.
Aan de hand van rijk versierde vondsten hopen wij de bezoekers over de geschiedenis hiervan op een toegankelijke manier te informeren.

Open middag: iedere woensdag van 14.00 uur  - 16.00 uur.
Van harte Welkom!

Aanleg riool Achterveld archeologisch begeleid

De afgelopen dagen heeft het centrum voor archeologie de aanleg van een riool in Achterveld begeleid. Het riool werd twee a drie meter onder het maaiveld geplaatst, en bij de aanleg zouden eventuele archeologische resten kunnen beschadigen of  geheel verloren kunnen raken. Bovendien kwam het riool in een dekzandrug  te liggen. Een dekzandrug is een van nature hoger gelegen zandkopje. Dit zand is in de vorige IJstijd (70.000-10.000 jaar geleden) door poolwinden hier terecht gekomen, en ligt als een soort deken over het land heen (vandaar de naam dekzand).  In de prehistorie waren dergelijke hoge en droge plekken een geliefde plek voor bewoning. Al met al meer dan genoeg reden voor een archeologische begeleiding.

Vooralsnog leverde het de archeologische begeleiding geen sporen op, en drijven de drollen in Achterveld binnenkort tussen de 70.000 - 10.000 jaar oude zandkorrels alvorens ze de rioolzuiveringsinstallatie bereiken. 

Kijkers bij de Schans

Onze archeologen die sinds maandag een opgraving hebben bij de schans - zie bericht van gisteren - hebben veel kijkerspubliek.....

Archeologen op de Schans

Amersfoort heeft in het verleden een belangrijke rol gespeeld in de verdediging van (Midden) Nederland. Ten noorden en (zuid)oosten van de stad loopt namelijk de Grebbelinie, een 18^de eeuwse verdedigingslinie tussen Rhenen en Spakenburg. De linie moest Nederland (toen nog de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden) beschermen tegen de inval van vijanden. Bekende zichtbare overblijfselen van de Grebbelinie zijn de liniedijk en de overblijfselen van forten en schansen. De Grebbelinie was een zeer ingenieus verdedigingswerk, dat ook zwaar leunde op een goede waterhuishouding. Via allerlei sluizen en kanaaltjes, kon het land ten oosten en noorden van de liniedijk onder water gezet worden, om zo de vijand te vertragen. Deze inundatie heeft ook zijn sporen achter gelaten. Archeologen van het CAR voeren op dit moment een klein onderzoek uit ter hoogte van de Schans, vlakbij het nieuwe ziekenhuis aan de Maanweg. Hier worden de komende jaren de bestaande dijken van de Eem verbeterd. Hiervoor dienen enkele nieuwe sloten gegraven te worden. De archeologen stuiten op diverse sporen die te maken lijken te hebben met de oude waterhuishouding van de Grebbelinie. Op de foto’s zijn sporen van houten oeverbeschoeiing van een sloot te zien. De archeologen moeten snel werken, want de al lang geleden dichtgegooide sloten, zijn onder de grond nog steeds watervoerend. Natte voeten gegarandeerd dus!!

Archeologen van het Car op bodemcursus

Vaak wordt gedacht dat archeologen alleen geïnteresseerd zijn in vondsten, maar niets in minder waar. We proberen een reconstructie te maken van hoe de mensen in een bepaalde periode op een specifieke locatie leefden. Vondsten spelen hier natuurlijk een grote rol bij, maar minstens zo belangrijk is om het landschap waarin men leefde te begrijpen en reconstrueren. In het voorjaar van 2012 hebben diverse archeologen van het CAR een bodemcursus gedaan, waarbij hen alles geleerd werd over de vorming van het landschap in Midden-Nederland. Afgelopen week hebben zij tijdens een vervolgcursus door twee geologen specifiek naar de bodem in de regio Amersfoort gekeken. Amersfoort ligt namelijk in een regio die gekenmerkt wordt door verschillende bodems. In het noorden, rond Spakenburg en Bunschoten, bevinden zich natte veen- en kleigronden. Amersfoort zelf ligt op de overgang van deze natte gronden naar de hoge en droge stuwwal (Utrechtse Heuvelrug), en – richting Leusden – naar de Gelderse Vallei, waar het landschap wordt gekenmerkt door beekjes en dekzandruggen. Al deze landschapstypen werden vroeger op een andere manier gebruikt door de mens. Of mensen ergens konden wonen, jagen of akkeren hing namelijk sterk af van het soort bodem die er op dat moment aanwezig was. Tijdens de cursus werden grondboringen gedaan en werd gekeken of te herleiden is of een bodem geschikt was voor bewoning in bijvoorbeeld de Prehistorie of de Middeleeuwen. De combinatie van geologische en archeologische kennis zorgde voor leuke discussies, en vooral tot een mooie reconstructie van hoe het landschap hier gevormd is en er door de vele eeuwen heen heeft uitgezien.

Open Monumentendag

Zaterdag 14 september was het weer zover; monumenten waren weer open gesteld voor publiek. Zo ook het pand van de archeologen aan de Langegracht. Voor het thema: Macht en Pracht waren mooie stukken te zien in de vitrinekast. Zo ook de steengoed kan van het het geslacht Caldenborg - zie de Kroniek september 2013, waarin één van onze vrijwilligers een artikel heeft geschreven over het voorname geslacht Van Caldenborg - met daarop een afbeelding van het familiewapen. Veel geinteresseerde bezoekers hebben we mogen ontvangen en vele vragen hebben we beantwoord over archeologie in het algemeen.

Historisch cafe

Gistermiddag was er weer een historisch café en deze keer was het onze beurt om een praatje te verzorgen. Eén van onze projectarcheologen vertelde over de opgraving van het knuppelpad in de Langestraat. Deze middeleeuwse weg - opgebouwd uit houten stammetjes - is bij diverse opgravingen op locaties waar nu de ondergrondse afvalcontainers staan, waargenomen. De zaal was erg geinteresseerd en onze archeoloog kreeg positieve reacties na zijn verhaal. Na zijn verhaal was het tijd het glas te heffen.

Archeologie 'zwaar werk'

Gisterochtend hebben de veldwerkers een training 'omgaan met fysieke belasting' gehad. Hoe til je zonder door je rug te gaan? Hoe kun je het beste scheppen? Wanneer moet je van houding wisselen? Praktische oefeningen waren onderdeel van deze trainingsochtend, zoals op de foto te zien is.

Open Monumentendag 2013

Het Thema van Open Monumentedag is: Macht en Pracht. In Nederland blijkt, in tegenstelling tot andere Europese landen, de meeste pracht niet door een vorstenhuis of door de kerk te zijn voorgebracht maar door de burgerij. Fraaie gebouwen in Nederland zijn de stadspaleizen, grachtenpanden en buitenplaatsen van rijke burgers. In Amersfoort hebben wij 'iets'van deze pracht, ooit toebehoord aan trotse eigenaren van imposante huizen, bij opgravingen teruggevonden. Beerputten van welgestelde burgers (o.a. op de Hof) brachten een opmerkelijke inhoud van veel luxueus 16e - en 17e eeuws glas en een zeldzaam majolica drinkschaaltje aan het licht. Twee andere niet veel voorkomende vondsten zijn een zoutvaatje uit de 16e -en één uit de 17e eeuw. Alleen de rijken hadden zo'n speciaal voorwerp om zout mee te serveren op tafel staan.
Op Open Monumentendag 2013 zal onze Scheplog-vitrine geheel in het teken staan van het thema: Macht & Pracht.

Koelte

Het is deze dagen drukkend warm, maar een deel van de medewerkers zoekt de koelte op in ons depot. In deze kelder, waar al onze vondsten staan opgeslagen gaan we binnenkort wat aanpassingen aanbrengen zodat het depot weer jaren vooruit kan. Dit vereist wat schuifwerk met kasten en dozen, een bezigheid die je normaal gesproken niet in deze hitte zou doen, maar het is in de kelder heerlijk koel.

Van Verlengde Maanweg naar Groene Zoom

In december 2011 heeft het CAR een proefsleuvenonderzoek uitgevoerd ter hoogte van het nieuwe tracé van de Verlengde Maanweg in Leusden zuid. Het onderzoeksgebied lag aan weerszijden van de Heiligenbergerbeek, tussen de Arnhemseweg en de Maanweg. Tijdens het onderzoek zijn enkele archeologische sporen aangetroffen, maar helaas geen bewoningsresten. Wel is goed zichtbaar geworden hoe de Heiligenbergerbeek vroeger stroomde; namelijk met veel meer meanders (bochten) dan tot voor kort het geval was. De afgelopen halve eeuw is de beek namelijk ‘recht getrokken’. Om de beek weer in oude glorie te herstellen, om zo meer water aan te kunnen en om meer ruimte voor flora en fauna te creëren, heeft de beek voorafgaand aan de aanleg van de nieuwe weg opnieuw een meander gekregen op deze plek. Wij nu over de nieuwe weg rijdt, krijgt een goed beeld van hoe het beeklandschap er vroeger heeft uitgezien. De weg heeft de toepasselijke naam Groene Zoom gekregen. Gisteren - woensdag 4 september - was de officiële opening van de nieuwe weg. Er waren enkele activiteiten voor de kinderen uit de buurt en er waren informatiestands van de organisaties die hebben meegewerkt in het ontwikkelingsproces van de weg. Het CAR was uitgenodigd om een kraampje in te richten en het toegestroomde publiek uitleg te geven over de archeologische vondsten die hier en in de omgeving zijn gedaan. Onze archeologen hebben twee uur lang bijna onafgebroken vragen beantwoord, van jong en oud! Een drukke, leuke en zonnige middag!

Overleg

Vanochtend was het weer tijd voor het maandelijks overleg met alle medewerkers. Na afloop hield één van onze projectarcheologen een presentatie over de opgraving bij de Utrechtsestraat die we vorig jaar uitgevoerd hebben. Met behulp van 3D-schetsjes kregen we een goede indruk van de bewoningsgeschiedenis van het terrein.

Na afloop van de presentatie ontstond een levendige discussie over de interpretatie van de sporen en vondsten. Omdat de uitwerking nog in volle gang is was dit zeer waardevol. Zo is er nog een anatal sporen, waaronder een bakstenen bak onderin een kelder, waarvan nog niet duidelijk wat de functie was. De discussie leidde tot een aantal leuke gedachtes hierover. Nu is de projectarcheoloog weer aan zet; welk idee is het meest waarschijnlijk? We wachten af....

Pathologie

Onze fysisch-antropoloog is op dit moment druk bezig met het beschrijven van de menselijke skeletten die we in 2011 in de Windsteeg hebben opgegraven, voor het plaatsen van een urilift (verzinkbaar toilet). We hebben daar destijds zeker 14 graven aangetroffen, tegen de Sint Joriskerk aan. De skeletten leveren een enorme hoeveelheid gegevens op over de inwoners van Amersfoort uit het verleden. Enkele skeletten vertonen pathologiën (ziektebeelden)en vertellen ons iets over ziektes en afwijkingen. Zo is er bijvoorbeeld een skelet waar de kootjes van zowel de linker als rechter kleine teen aan elkaar vastgegroeid zijn.

Een schedel waarop een duidelijke deuk te zien is. Het lijkt erop dat deze persoon een klap op het hoofd heeft gekregen met een hard voorwerp, of dat er iets op haar hoofd gevallen is. Nader onderzoek maakt mogelijk meer duidelijk hierover.

En iemand anders bleek last te hebben van met elkaar vergoeide wervels

Een bron van informatie dus, en een grote klus voor onze specialist. Binnenkort hopen we het rapport met alle resultaten uit te brengen.

Rusthof

De afgelopen 1,5 week hebben we een klein onderzoek uitgevoerd bij begraafplaats Rusthof. De werkzaamheden vonden plaats pal naast het crematorium, in verband met de toekomstige uitbreiding hiervan. Voor de bouw van het huidige crematorium - in 2000 - hebben we ook al onderzoek gedaan - en toen bleken er sporen en vondsten uit de Late Middeleeuwen aanwezig te zijn.
Van een boerderijerf was geen sprake, maar we hadden toen wel het vermoeden dat er een Laat Middeleeuwserf in de buurt gelegen moest hebben. Daarom is nu - ter plekke van de geplande nieuwbouw - ook weer onderzoek gedaan. En ook nu zijn er sporen uit de Late Middeleeuwen gevonden, zoals greppels, maar ook nu weer niet het erf zelf. Mogelijk dat we bij toekomstige werkzaamheden meer geluk hebben.

Vondstmelding

Regelmatig melden zich mensen bij ons met vondsten die ze tijdens een wandeling of een veldverkenning gedaan hebben. Zo kwam er onlangs iemand langs met een handvol scherven uit het gebied De Treek in Leusden. Het blijkt te gaan om scherven uit de IJzertijd. We zijn altijd blij met dit soort meldingen, omdat ze ons inzicht geven over de verspreiding van vondsten in onze regio. Door dit goed vast te leggen krijgen we steeds meer inzicht in waar we wel of niet archeologische sporen en vondsten kunnen verwachten. Daar komt wel bij dat het gaat om losse vondsten op het oppervlak, waarvan we niet goed weten wat de herkomst is. Zijn ze bij graafwerkzaamheden aan het oppervlak gekomen, of zijn ze met aangevoerde grond van elders op deze plek terecht gekomen? Je moet dus altijd kritisch kijken naar de vondstomstandigheden. In dit geval passen de vondsten in het beeld dat we hebben van het gebied waar de scherven gevonden zijn. Er ligt hier een aantal grafheuvels uit de Bronstijd en IJzertijd en er zijn in het verleden bij graafwerkzaamheden al meer vondsten uit de prehistorie gedaan. De vondsten worden beschreven en geregistreerd in het landelijke archeologische informatiesysteen, zodat we bij toekomstige werkzaamheden in dit gebied een goed beeld hebben van wat hier al aan archeologische vondsten bekend is.

IJzertijdboerderij

Nadat de archeologen 'klaar' zijn met graven op een locatie, is het archeologisch onderzoek nog lang niet afgelopen. Alle gegevens worden gedocumenteerd, gefotografeerd, beschreven en gedigitaliseerd. Zo ook voor Schammer en Wieken Vinkenhoef.
Aan de hand van sporen op deze locaties van een IJzertijdboerderij, is een reconstructie gemaakt. Veel tijd en energie zijn gestoken in het maken van deze maquette, zoals te zien is op de foto.

Archeologische vondsten Richelleweg, Soesterberg

Aan de Richelleweg in Soesterberg ontwikkelt de Gemeente Soest een nieuw bedrijventerrein. Jarenlang stond het gebied bekend om de tankbaan van defensie die hier lag. Waar tot voor kort ronkende tanks raasden, rijden nu vrachtwagens. Om de recente geschiedenis van dit stukje Soesterberg levend te houden, heeft de ovale hoofdstraat van het bedrijventerrein de naam Centurionbaan gekregen; een verwijzing naar haar militaire geschiedenis. Dat de militaire geschiedenis van de Richelleweg een stuk verder terug gaat, is gebleken uit enkele archeologische vondsten die er zijn gedaan tijdens het bouwrijp maken van het terrein. Enkele van deze vondsten worden nu tentoon gesteld in het Gemeentehuis van Soest.

 

De oudste vondst die is gedaan, is een granaat uit de tijd dat het Frans-Bataafse leger van Napoleon in de buurt van Soesterberg gelegerd was, rond 1804. Het was dit leger dat ook de Piramide bij Austerlitz maakte. Het betreft een ijzeren 22-ponder granaat met een doorsnede van 140mm, wat overeenkomt met een 145mm kaliber mortier. De granaat was oorspronkelijk gevuld met springstof en voorzien van een trage lont in de ontstekingsbuis. Dit type granaat is lange tijd in gebruik geweest. Vanaf het eind van de 16^de eeuw tot het eind van de 19^de eeuw was het een populair oorlogsmiddel. De granaat werd door de mortier afgeschoten met een hoge, kromme baan, om – eenmaal op de grond – tot ontploffing te komen. De ontploffing heeft niet plaatsgevonden, omdat de lont gedoofd is voordat het kruit is bereikt. Het nog aanwezige kruit is recentelijk uit de granaat gespoeld.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog is er mogelijk gevochten rond de Richelleweg, aangezien heel Soesterberg inmiddels een militair centrum was geworden, met de komst van de vliegbasis en diverse andere bases. Er waren enkele loopgraven aanwezig aan de Richelleweg en er zijn enkele plastic en metalen identiteitsplaatjes van Nederlandse militairen gevonden. De Duitsers bouwden aan de Richelleweg een afweergeschut en enkele bunkers en schuilplaatsen, ter bescherming van de vliegbasis. De legerplaats is in 1944 door de Duitsers verlaten en is vrijwel direct na de Tweede Wereldoorlog verwoest. Tijdens het korte archeologische onderzoek zijn nog vele resten van funderingen gevonden van de bunkers. Er zijn ook enkele Duitse vondsten gedaan, zoals een blikje nivea-crème, kabelhaspels en bierflessen. Tevens werden er enkele vondsten gedaan, waarvan we niet weten of ze van Nederlandse of Duitse militairen waren, zoals een zakmes, zakhorloge, laarsspoor, kandelaar, riemgesp, en knoop met knoopslede. De knoopslede werd gebruikt om losse knopen op te leggen om ze zo te poetsen. De vondsten zijn nog tot het eind van de zomer in het Gemeentehuis van Soest te zien!

Proefdraaien

Zoals we enige tijd geleden al lieten weten hebben we nieuwe landmeetapparatuur aangeschaft en de opgravingsploeg is tussen de veldwerkprojecten door druk bezig met het onder de knie krijgen van alle mogelijkheden. En daarvoor hoef je niet ver weg van onze thuisbasis; het parkeerterrein is een prima locatie hiervoor.

Geslaagd!

Eén van onze projectarcheologen is gisteren - na vier jaar zwoegen - geslaagd voor haar deeltijdopleiding bos- en natuurbeheer. Vier jaar lang heeft ze 1 dag in de week de archeologie verruild voor de schoolbanken (en talloze excursies naar natuurgebieden).
Niet alleen de archeologie, maar ook de natuur zijn dus bij ons in goede handen.

Van harte gefeliciteerd!

Opgraving Appelmarkt afgerond

Sinds deze week zijn de archeologen niet meer aan het werk op de de Appelmarkt. Het ‘buitenwerk’ zit er op. Behalve de verschillende bewoningsfasen die terug gaan tot in de 15^de eeuw, hebben de archeologen ook resten van een oude waterloop gevonden. Om deze oude waterloop te onderzoeken, moesten de archeologen letterlijk het water in.

Hoewel het ‘buitenwerk’ nu is afgerond, is er nog genoeg ‘binnenwerk’ te doen. Zo moeten alle veldtekeningen die tijdens de opgraving zijn gemaakt op de computer worden overgezet (ze worden gedigitaliseerd).  Als dit is gedaan hebben de archeologen een fraai overzicht van wat ze allemaal hebben opgegraven.

De laatste handelingen aan de opgraving: het onderzoeken van de waterloop.

Verschillende veldtekeningen worden bij elkaar gevoegd.

Veenmonsters

Archeologen doen onderzoek naar alles wat in de bodem zit. En hoewel ze zich veelal bezig houden met het opgraven van oude funderingen, potjes, botten etc., kijken ze verder dan dat. Archeologen zijn namelijk niet alleen bezig met de vondsten, maar ook met de omgeving (context) waarin deze gevonden worden. Soms is dat een (verdwenen) huis uit de middeleeuwse binnenstad van Amersfoort, of een prehistorische boerderij op de dekzandruggen buiten de stad. Door niet alleen naar de vondsten te kijken, maar ook naar de context, leren we bijvoorbeeld waarom mensen op een bepaalde plek zijn gaan wonen, of juist, waarom ze er op een gegeven moment zijn vertrokken. Een van de redenen waarom mensen vroeger een gebied verlieten, was vernatting. Door de stijging van het grondwater werden akkers moeilijk te bewerken en hield men niet het hele jaar door droge voeten. Men trok dan naar hoger gelegen gebied. Zo ook de vroegste bewoners van het gebied ten noorden van Amersfoort. Het landschap van Bunschoten kenmerkt zich door vergezichten over groene weilanden, waar land bewerkt wordt en koeien grazen. We weten inmiddels dat het huidige Bunschoten is ontstaan tijdens de ontginningen rond 1200 (zie ook Scheplog van dinsdag 25 juni jl.). Voor die tijd is het gebied rond Bunschoten lange tijd te nat geweest om te wonen. Maar hoelang was dat zo? Wanneer ontstond deze vernatting? Het CAR is bezig met een onderzoekje hiernaar, aan de hand van veenmonsters. Veen ontstaat wanneer een gebied langzaam aan het vernatten is. Planten en bomen gaan dood en rotten weg. Duurt dit proces jarenlang, dan ontstaat er een heel pakket van dood organisch materiaal: veen. Op diverse plekken in Bunschoten heeft het CAR tijdens opgravingen veenmonsters genomen, om ze middels C14 datering te laten onderzoeken. We zijn vooral nieuwsgierig naar wanneer het veen is ontstaan, en dus wanneer het gebied onbewoonbaar raakte. Tot dat rond 1200 het land ontgonnen werd en er weer bewoning kwam in Bunschoten.

Op de foto zie je een veenpakket in het centrum van Bunschoten. De houten takken onderin zijn nog goed zichtbaar. De metalen bakken zijn in het profiel geslagen om een stukje van de bodem mee te kunnen nemen, voor onderzoek naar het veen, pollen etc.

Een treinwagon in de grond van het vliegveld

Een treinwagon in de grond van het vliegveld

Wellicht heeft u het al gelezen in de krant, of bent u er zelfs al een kijkje gaan nemen tijdens een van de open-dagen. De voormalige vliegbasis Soesterberg wordt ontmanteld. Hiervoor in de plaats komt onder meer het Nationaal Militair Museum.

Hoewel het archeologisch onderzoek al is afgerond, blijven archeologen van het CAR betrokken bij de bodemwerkzaamheden op het terrein. De lange (militaire) geschiedenis van het terrein zorgt immers continu voor leuke verrassingen. Zo werd er enkele maanden geleden een ingang naar een schuilplaats of opslag opgemerkt in het veld.

De schuilplaats zoals hij werd ontdekt.

De mysterieuze schuilplaats is door de uitvoerder voorzichtig uitgegraven. Vervolgens heeft een archeoloog van het CAR de schuilplaats onderzocht en gedocumenteerd. Het lijkt te gaan om een treinwagon of de laadbak van een vrachtwagen. Voorlopig gaan we uit van het eerste. Het gevaarte is in zijn geheel ingelaten in een grote kuil die in het zand is gegraven. De structuur is verstevigd met staande houten balken, horizontaal geplaatste spoorrails en een dak van bielzen. Na het dichtgooien van de kuil bleef alleen de ingang (deur) van de schuilplaats nog zichtbaar.

 De schuilplaats tijdens het uitgraven.

De wagon dateert vermoedelijk uit de eerste helft van de 20^ste eeuw. Wellicht is de wagon gebruikt op het terrein van de vliegbasis. Op een deel van het vliegveld was namelijk een spoortraject aanwezig. Met het buiten gebruik raken van de wagon, en de stukken rails, hebben deze een nieuwe functie gekregen. We denken dat de schuilplaats is gemaakt door luchtmachtpersoneel van de vliegbasis, als onderdeel van een militaire oefening. Het op de basis gestationeerde personeel maakte als onderdeel van hun training (en tijdverdrijf) vele improvisorische schuilplaatsen op het terrein van de vliegbasis. In het recente verleden zijn al veel van deze bouwsels aan het licht gekomen. Dit zou betekenen dat de schuilplaats in de naoorlogse jaren (wellicht jaren ’60 of ’70 van de 20^ste eeuw) is gemaakt.

 Slechts een hoopje staal bleef over.

Gelet op de geringe ouderdom is de schuilplaats archeologisch niet heel interessant. De staat van de schuilplaats was ook erg slecht; de wagon was ingezakt door de zware bielzen op het dak. Besloten is daarom om de wagon onder begeleiding van een archeoloog uit de grond te graven. Uiteindelijk bleef er slechts een hoop staal over…

Een oude woonterp in Bunschoten

De afgelopen weken heeft er een opgraving plaatsgevonden in een van onze buurgemeenten. Tijdens een door een archeologisch bedrijf uitgevoerd proefsleuvenonderzoek aan de Veenestraat in Bunschoten, is een verhoogde woonplaats uit de Late Middeleeuwen aangetroffen (ca. 13de eeuw). In de proefsleuven werden diverse paalsporen, dierengraven en afvalkuilen uit de 13de tot en met 20ste eeuw gevonden. Tijdens het onderzoek werd duidelijk dat een deel van het terrein in de Middeleeuwen is opgehoogd. Gezien de ligging van het plangebied is dit ook niet zo vreemd. De Veenestraat was namelijk een zogenaamde achterkade, tijdens de laat-middeleeuwse ontginningen in dit gebied. Bunschoten is rond 1200 ontgonnen, waarbij stukken moerasland middels een goede waterhuishouding werden omgezet in weiland en akkerland. Men ontgon vanaf een voorkade richting een achterkade. Zodra men dichter bij de achterkade kwam te werken, werden daar nieuwe boerderijen gebouwd, op kleine terpjes. Dergelijke woonterpjes zijn tegenwoordig nog goed zichtbaar in het landschap. Je ziet ze bijvoorbeeld nog langs de Zevenhuizerstraat in Bunschoten, maar ook langs de Zeldertseweg in Amersfoort. De vondsten gaven voldoende aanleiding om op een deel van het terrein een opgraving uit te voeren. Dit onderzoek heeft inmiddels ook plaatsgevonden. Op de foto’s is te zien hoe er onder meer enkele putten zijn gevonden: een 17de eeuwse bakstenen waterput, en een beerput vervaardigd uit een herbruikt wijnvat. Daarnaast kwamen nog meer paalkuilen en andere sporen aan het licht. Op dit moment worden alle gegevens door het onderzoeksbureau onderzocht, waarna ze vast met een mooi rapport komen over één van de oudste plekken van het huidige Bunschoten!

 

Pijpaarden Pijpjes

Tot het binnenwerk behoort ook het gedetailleerd beschrijven en zo mogelijk dateren van de welbekende 'Goudse pijpjes'. Deze pijpjes zijn gemaakt van pijpaarde, een speciale kleisoort die wordt gevonden in bepaalde gebieden van Duitsland, Belgie en Nederland.
De pijpjes werden niet alleen in Gouda gefabriceerd. Ook in Amersfoort waren in de 17e eeuw enkele pijpenbakkers actief. De meeste pijpjes die we tegenwoordig bij Amersfoortse opgravingen vinden zijn onversierd en van een eenvoudige kwaliteit. Ze zijn meestal alleen globaal in de tijd te dateren.

Dit is een wat luxer uitgevoerd exemplaar met de afbeelding van een jachttafereel. Jammer genoeg is ook van deze pijp de herkomst niet precies te achterhalen. Een collega uit Gouda wist te vertellen dat in de tweede helft van de 19e eeuw verschillende Goudse pijpmakers deze versiering gebruikten. De binnenkant van de pijpenkop heeft vrijwel geen zwarte aanslag. Dat betekent dat er met de pijp nauwelijks is gerookt. Het zou kunnen komen doordat de dunne steel van de pijp kort na aankoop is gebroken.