Tabaksplantage in de Kruiskamp - het vervolg

Eerder deze week kon je al lezen dat bij de eerste halen van de graafmachine al allerlei archeologische sporen zichtbaar werden. Onze veldploeg is inmiddels een heel eind gevorderd! Over de hele opgraving is de bovenste laag grond verwijderd en alle sporen zijn nu goed zichtbaar; het zijn met name de donkere vlekken in het lichte zand. Volgens de archeologen hebben we meerdere tabaksschuren bloot gelegd. Dat is te zien aan de vele 'paalgaten' die netjes op een rij in het zand liggen. De grote vlek op de foto is waarschijnlijk een waterput. 

De graafmachine is klaar en we zijn nu volop bezig met het handwerk. Alle sporen worden voorzichtig verder uitgegraven. Er zijn ook al een paar leuke vondsten gedaan, zodat dit doosje waarin tandpasta heeft gezeten. Dit doosje is waarschijnlijk rond 1880 gemaakt.  

Tabaksplantage in de Kruiskamp

Vandaag zijn we begonnen met een opgraving in de wijk Kruiskamp. Onlangs hebben we op deze locatie langs de Vasco da Gamastraat proefsleuvenonderzoek gedaan en daarbij hebben we resten van een tabaksplantage gevonden. Deze vondst vormde voldoende aanleiding voor een vervolgonderzoek. 

Al in de tweede helft van de 17de eeuw was de tabaksbouw in Amersfoort een gevestigde én succesvolle teelt geworden en nog steeds groeiende. De tabaksteelt bereikt in de 18de eeuw haar hoogtepunt om daarna langzaam terug te lopen en eindigde in de 20ste eeuw. In Amersfoort werd kwalitatief goede tabak gemaakt. Niet alleen de kwaliteit, maar ook de korte transportwegen over land en via de Eem en de zuiderzee naar het nabij gelegen Amsterdam, waar de eindproductie van tabak plaatsvond, was een belangrijke factor voor de groei van Amersfoort als productieplaats.

In Amersfoort en naaste omgeving was aan het eind van de 18de eeuw de oppervlakte voor tabaksteelt 500-600 hectare. In 1822 was dit gedaald tot onder de 100 hectare. Omstreeks 1850 lijkt dit nog maar tussen 40 en 60 hectare te zijn geweest. 

Het gebied ten oosten van de oude binnenstad was vanaf de 17de eeuw intensief in gebruik voor het telen van tabak. Langs de Hogeweg hebben we bij eerdere onderzoeken al diverse tabaksplantages aangetroffen. Zo'n plantage bestond onder andere uit een of meerdere schuren waar de tabak werd gedroogd, de tabaksbedden waar de tabak werd geteeld en een waterput voor de irrigatie. Van al deze structuren kunnen we sporen terug vinden in de bodem. 

Bij de opgraving die we vandaag gestart zijn staat al vast dat we niet de gehele plantage zullen terug vinden. Dit komt omdat de plantage groter is geweest dan het gebied dat we kunnen onderzoeken en ook doordat een deel van de archeologische resten verloren is gegaan bij de bouw van de flats die hier tot voor kort stonden. Maar het deel dat we wel aantreffen levert al een schat aan informatie op. Bovendien zijn we als archeoloog gewend dat onze informatie incompleet is. Lang niet alles blijft immers in de bodem bewaard. Het is de kunst om op basis van wat we wel vinden te achterhalen hoe deze plantage eruit heeft gezien. Het begin is goed: bij de eerste halen van de graafmachine werden al allerlei archeologische sporen zichtbaar. Aan onze veldploeg nu de taak het verhaal achter deze sporen verder te ontrafelen.

   

Open monumentendag

Op 11 en 12 september kan je in Amersfoort weer tal van monumenten en andere historische bezienswaardigheden bezoeken. Helaas is ons Centrum voor Archeologie in verband met de coronamaatregelen gesloten. We hopen volgend jaar weer van de partij te zijn!

Het digitale programmaboekje van de Open Monumentendagen in Amersfoort kun je hier downloaden. 

Wandelen met de neus omlaag!

Ontdek de archeologische bodemschatten van Amersfoort. 

Iedereen kent de prachtige historische binnenstad van Amersfoort. Maar wist u dat er ook nog veel te zien is aan archeologische bodemschatten?

Onlangs is een herziene versie verschenen van 'Onder ons, de archeologische wandeling door de binnenstad van Amersfoort'. In een ruim uur kunt u kennismaken met de belangrijkste hoogtepunten van de onzichtbare geschiedenis van de binnenstad. Het stramien van de folder is gehandhaafd, maar zowel de route, tekst en foto’s zijn vernieuwd.

De folder met de wandeling is gratis af te halen bij onder andere de VVV, de Waterlijn, de Bibliotheek aan het Eemplein en boekhandel Veenendaal. U kunt het ook downloaden vanaf onze website. 

Maria in beeld

Onze stadsarcheoloog Timo d'Hollosy mocht aanwezig zijn bij het openen van de schrijn met de resten van het beroemde Amersfoortse mirakelbeeldje. Ben je net zo nieuwsgierig als hij? Lees dan zijn verslag in het nieuwe nummer van de Kroniek. Je kan het artikel hier downloaden.

Een klokbekergraf en een onderduikhol

In het nieuwe nummer van de Kroniek staat een artikel van Francien Snieder over de opgraving aan de Nieuwlandseweg 35 in 1997. Daarbij werd minstens één graf uit de Klokbekerperiode (omstreeks 2200 voor Christus) gevonden. Helaas was een groot deel van het graf verstoord door een enorme recente kuil. Bijna 25 jaar na deze opgraving is duidelijk geworden dat deze kuil waarschijnlijk in de Tweede Wereldoorlog gegraven is om onderduikers een schuilplek te geven. Verder lezen? Download dan hier het artikel.

Onze vrijwilligers

Al vele jaren wordt ons team archeologen ondersteund door een groot aantal vrijwilligers. Sommigen komen hier al tientallen jaren en zijn uitgegroeid tot ware specialisten in hun deel van het vakgebied. En natuurlijk zijn deze vrijwilligers bij de grotere opgravingen in het veld te vinden. Ben je benieuwd wie onze vrijwilligers zijn, waarom ze bij ons werken en wat zij bij ons doen? Kijk dan op onze website.

Opgraving Emiclaerseweg 13: 'Hof te Emmeklaar' opgegraven

Vanaf het einde van de 9de eeuw werd het lage Eemland langzaam maar zeker (weer) in gebruik  genomen door de mens, iets wat vanaf de Romeinse tijd niet meer het geval was geweest vanwege een sterk gestegen zeespiegel. De lokale hoogtes (zandopduikingen) in een verder nog relatief nat landschap werden hierbij voor het eerst bewoond; een voorbeeld hiervan is Hoogland. 

Tijdens de opgraving in 2019 aan de Emiclaerseweg 13 zijn restanten van een boerenerf aangetroffen. Op het erf is de kopse kant van een boerderij aangetroffen (de rode vlekken in de afbeelding zijn de paalgaten). Het grootste gedeelte van de boerderij lag echter buiten het plangebied. 

Ten zuiden van de boerderij lagen meerdere bijgebouwen en ten oosten van de boerderij is de smeedhaard van een smederij gevonden (zie foto). 

Al deze structuren dateren tussen de 10de en 12de eeuw. De omvang van de boerderij, de grote hoeveelheid bijgebouwen en de aanwezigheid van een smederij op het erf maakt het zeer aannemelijk dat het geen gewoon boerenerf is geweest. Waarschijnlijk betreft het hier de restanten van de in historische bronnen genoemde 'Hof te Emmeklaar', een administratief centrum van de Paulus Abdij, die de eigenaar van de gronden in Hoogland was. Hier moesten de boeren uit de regio hun tienden (belastingen) in nature betalen, maar konden ook de gereedschappen voor het bewerken van het land worden gemaakt en gerepareerd.

In de 12de eeuw zijn zowel de boerderij als de smederij verlaten en heeft het terrein een meer agrarisch karakter gekregen. In de daarop volgende eeuwen neemt het actieve gebruik van het terrein verder af en lijkt het onderzoeksterrein als akker of bouwland in gebruik te zijn geweest.

Verder lezen? Download hier het rapport Amersfoort Onder Ons 59.

Bureauonderzoek Nijkerkerstraat en omgeving: booronderzoek en/of proefsleuven nodig.

Door de plannen voor het gebied rond de Nijkerkerstraat kunnen de eventueel aanwezige archeologische resten verstoord worden. In het dit jaar uitgevoerde bureauonderzoek wordt nader gekeken naar de archeologische verwachtingen. In het rapport wordt geconcludeerd dat er in het gebied sporen en vondsten aanwezig kunnen zijn vanaf het Laat Paleolithicum (32.000 tot 8800 voor Christus) tot en met de Tweede Wereldoorlog. Voor de meeste locaties is daarom nader archeologisch onderzoek nodig in de vorm van booronderzoek (groen in de afbeelding) en/of proefsleuven (rood in de afbeelding). Verder lezen? Download hier CAR-rapport 112. 

Sjako’s uit Soesterberg

Niet alleen tijdens archeologisch onderzoek komen leuke vondsten naar boven. Vorig jaar kregen we een telefoontje van een aannemer die tijdens graafwerkzaamheden in Soesterberg een afvalkuil vol met resten leer had gevonden. De aannemer had geen idee wat hij gevonden had, maar was zo vriendelijk de vondsten bij ons af te leveren.

Afbeelding: zak met leer wordt afgeleverd op ons kantoor.

Tijdens een van de spaarzame momenten op kantoor in deze thuiswerkperiode hebben onze leerspecialisten de vondsten bekeken. En wat blijkt: het zijn resten van ongeveer 20 sjako’s! De sjako is een hoofddeksel, dat vroeger door de meeste landen in hun jager-korpsen gebruikt werd. Het woord sjako stamt af van het Franse tschako, dat weer komt van het Hongaarse woord csákó. Dit was een onderdeel van het uniform van de Hongaarse huzaren. De sjako werd gemaakt uit leer en vilt en versierd met emblemen, franjes en knoopjes. Vrijwel iedere afdeling uit het leger had een eigen ontwerp sjako, maar ook het standaard uniform van politiemensen en postbodes bevatte een sjako.

Afbeeldingen: voorbeelden van een sjako (van voren en opzij). De deksel en kleppen zijn van leer gemaakt. Het middenstuk (schacht) van vilt.

De sjako’s uit Soesterberg zijn overduidelijk bewust ontdaan van alle versieringen, voordat ze zijn weggegooid. Er is slechts één stukje versiering teruggevonden: een metalen knoopje van een Hollandse leeuw met zwaard en pijlenbundel. Het lijkt er dus op, dat de sjako’s behoorden aan Nederlanders. Maar welk regiment, korps of postbodeafdeling weten we nog niet. We vermoeden dat de sjako’s, op basis van de gereconstrueerde vorm, rond 1900 dateren.

 

 Afbeelding: close up foto van metalen knoopje met Hollandse leeuw.

We hopen in contact te komen met kenners van (leger)kostuums / uniformen uit het begin van de 20ste eeuw, om te kijken of we de herkomst van de sjako’s kunnen duiden. Wordt hopelijk vervolgd!