Opgraving Loes van Overeemlaan 8: WO II

1984-2024: 40 JAAR CENTRUM VOOR ARCHEOLOGIE

In de periode tussen de sloop van het oude dierenpension en de bouw van het nieuwe dierenbeschermingscentrum aan de Loes van Overeemlaan hebben wij een opgraving gedaan. Daarbij werden ook sporen gevonden uit de Tweede Wereldoorlog. Tijdens de oorlog hoorde het terrein namelijk bij Kamp Amersfoort. Hier lagen de resten van een fundering van een loods die hier vanaf 1943 tot begin jaren vijftig gestaan heeft. De loods werd gebruikt als garage voor de wagens van de SS.

Vlakbij de loods vonden we een grote afvalkuil. De kuil was gevuld met afgedankt militair materiaal, zoals veldflessen, een patroonhouder en een granaathuls. Het is echter niet alleen Duits materiaal, maar ook van de Britten en Canadezen. Waarschijnlijk is de kuil na de oorlog gebruikt om militair afval te storten. Maar in ieder wel geval voor 1952, want toen werd het dierenpension gebouwd. 

    

In de afvalkuil is ook een carbidlamp gevonden. Carbidlampen werden vooral in de periode 1900-1950 gebruikt. En dan vooral op fietsen, koetsen en auto's. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was er vaak geen gas of stroom. De mensen gebruikte toen ook binnen carbidlampen om nog een beetje licht te hebben.

Verder lezen? Download dan 'Amersfoort Onder Ons 38' het rapport van de opgraving:https://drive.google.com/file/d/0BxnlWWSkzL1edndQWUcxSEVyMGc/view?usp=sharing&resourcekey=0-lxdHXcnKNXfcxZUfyBn2Iw

RESTEN VAN TABAKSPLANTAGES IN BODEM ROND AMERSFOORT

Op vrijdag 19 april presenteerde één van onze stadsarcheologen (Timo d’Hollosy) tijdens de BNA-dagen in Delft - een congres voor Belgische en Nederlandse bouwhistorici én archeologen - de resultaten van ruim 20 jaar onderzoek naar de archeologische resten van tabaksplantages in de bodem rond Amersfoort. Voor veel gasten een eyeopener dat er zoveel, zo lang en zo grootschalig tabak is geteeld in deze omgeving en wat daar allemaal nog van in de bodem is achtergebleven. 

Nieuwsgierig geworden? Neem ook eens een kijkje op onze website.

De Appelmarkt

1984-2024: 40 JAAR CENTRUM VOOR ARCHEOLOGIE

In de binnenstad zijn op meerdere plekken de archeologische onderzoeken van de afgelopen veertig jaar zichtbaar gemaakt. Een mooi voorbeeld is de Appelmarkt. et Het Bij onze opgraving is een lange bakstenen muur gevonden, met daaronder een beschoeiing van houten palen en planken. Aan de noordoostzijde van het plein lag tot rond 1400 water. De muur was een kade waaraan schepen gemakkelijk hun lading konden laden en lossen. De haven van het Havik liep dus door tot op de Appelmarkt!

Rond 1400 is er op en rond de Appelmarkt veel veranderd. Het water is gedempt en op de plaats van de kademuur is een muur gebouwd. Het gebied achter de muur was onderdeel van de 'immuniteit' van het Kapittel van Sint Joris. Een immuniteit is een van de stad dat onder kerkelijk gezag stond.

Bij de nieuwe inrichting van de Appelmarkt is de kademuur zichtbaar gemaakt en is er een monument gebouwd. In het monument zijn replica's van een bierpul, een wijnbeker en een lanspunt te zien. Het is leuk om te bedenken dat de bierpul en de wijnbeker die wij hebben opgegraven in de omliggende herbergen werden gebruikt.

Nieuwsgierig? Doe dan de 'archeologische wandeling'. Meer informatie vind je hier:

https://archeologischcentrum.nl/2023/01/04/wandelen-door-de-binnenstad/

Een klotsend kruikje

1984-2024: 40 JAAR CENTRUM VOOR ARCHEOLOGIE

Tijdens een van de opgravingen rondom Amicitia in 1999 kwam er een steengoed kruikje tevoorschijn. Op het eerste gezicht niet zo’n bijzondere vondst: scherven van dit soort kruikjes graven we wel vaker op. Dit kruikje was echter puntgaaf. En niet alleen puntgaaf, maar ook nog eens met de kurk er nog op, verzegeld en al. En… het klotste. Het kruikje was dus gevuld! Het was voor het eerst dat er in Amersfoort zo’n vondst werd gedaan.

Je fantasie gaat direct met je op de loop, want wat zat erin? En, zou de inhoud te bepalen zijn zonder het kruikje open te hoeven maken? Gelukkig waren er genoeg aanwijzingen op de kruik zelf. Op het tinnen zegel en de kruik zelf waren stempels aangebracht. Zo kon de herkomst achterhaald worden en daarmee ook de inhoud.

En wat blijkt? Het gaat hier om een beroemde en geneeskrachtige drank uit vroeger tijden: mineraalwater uit de beroemde Apollinarisbron in Ahrweiler in Duitsland!

Verder lezen? Download het artikel van Timo d’Hollosy in het boek ‘Een maand op zicht’. https://drive.google.com/file/d/1ZQXnf-CWwr-Hr7N9pEbOJFAFZ1W_9Utp/view?usp=sharing

 

Vondst van de maand april: De Boender

Het Centrum voor Archeologie 40 jaar! Dat gaan we het hele jaar vieren, met vondsten van de allereerste opgraving in de Breestraat in 1984. 

In april is een boender van heide uit de 16^de eeuw de vondst van de maand. Een alledaags gebruiksvoorwerp, dat desondanks maar zelden opgegraven wordt. Verder lezen? Download dan het informatieblad.

De metaalspecialist

1984-2024: 40 JAAR CENTRUM VOOR ARCHEOLOGIE

In de afgelopen 40 jaar hebben we meer dan 23.000 metalen vondsten opgegraven. Genoeg werk dus voor onze metaalspecialisten! Metalen voorwerpen worden niet zo snel weggegooid. Het is waardevol materiaal, dat lang meegaat. Gaat een voorwerp toch kapot, dan werd het vaak weer omgesmolten. Of men maakte er weer iets anders van. 

De dingen die we wel vinden, kunnen heel fragiel zijn. Voorwerpen van ijzer hebben dikke lagen roest. En soms is er alleen nog maar roest overgebleven. Maar gelukkig is dat niet altijd het geval en vertellen de voorwerpen ook weer een verhaal: verhalen over bijvoorbeeld kleding (denk aan gespen en knopen), over handel (denk aan lakenloodjes), over ambachten (denk aan gereedschap), over oorlog en over de munt- en geld-cultuur. Soms vinden we organische resten van textiel of hout op de metalen objecten terug. En die resten worden vervolgens zelf weer onderwerp van onderzoek.

Verder lezen? Klik dan hier. https://archeologischcentrum.nl/portfolio/metaal/

 

Meer dan 1000 tekeningen

1984-2024: 40 JAAR CENTRUM VOOR ARCHEOLOGIE
Meer dan 1000 tekeningen

In de afgelopen veertig jaar zijn er meer dan 1000 technische tekeningen gemaakt van de voorwerpen die door ons zijn opgegraven. Soms zijn het objecten die heel uit de bodem zijn gekomen. Maar meestal zijn het voorwerpen van aardewerk waarvan we genoeg scherven hebben gevonden om ze na het nodige puzzelwerk weer in elkaar te lijmen en te restaureren. 

We maken deze tekeningen, omdat die op een andere manier informatie geven dan getallen (zoals de afmetingen), tekst (zoals merk en type) of foto's. Bij aardewerk is bijvoorbeeld de 'doorsnede' belangrijk. 

In de afgelopen maanden zijn deze tekeningen gescand. Het is de bedoeling dat de tekeningen straks in onze database zichtbaar zijn, net als de foto's die we van de voorwerpen maken. 

Het scannen is gedaan door onze administratief medewerker. Die heeft natuurlijk niet veel verstand van archeologie, maar genoot vaak wel van de mooie plaatjes. Hij heeft er daarom tien (hij vind dat minder echt niet kan) uitgekozen om ze op deze plaats te delen. Natuurlijk samen met een foto van het voorwerp. Hebben jullie net zoveel bewondering voor het geduld van de tekenaar als onze administratief medewerker? Tip: klik op de foto's om ze in het groot te zien. 

Bijzonder bezoek: de Urban Sketchgroep!

Gisteren zaten een stuk of tien enthousiaste mensen in onze expositieruimte te tekenen, schetsen en aquarelleren. Het waren de mensen van de Power Urban Sketchgroep. Ofwel een groepje mensen dat er op uit trekt om buiten te werken. Nou ja, in de winter zoeken ze natuurlijk binnen leuke plekken. En zo kwamen ze gisteren bij ons uit. We laten je graag mee genieten van de resultaten. En: wordt vervolgd! 

Opgraving bij de Rochuskapel: Aagje

1984-2024: 40 JAAR CENTRUM VOOR ARCHEOLOGIE

In 2002 deden we een kleine opgraving bij de Rochuskapel aan de Pothstraat. Tijdens dit onderzoek zijn veertig slachtoffers van de pest opgegraven. Een van de skeletten was van een vrouw van ongeveer 27 jaar oud. Haar skelet laat zien dat ze een jeugd vol ziekte en ongemak heeft gehad. Ze leed aan bloedarmoede, vitaminetekort en een longziekte. Ook had ze een slecht gebit. Maar dat was niet het ergste. Omdat ze op het Pestlijderskerkhof is begraven, nemen wij aan dat ze aan de pest is doodgegaan. De vrouw is met een bijzonder voorwerp begraven: een gebogen strip van koper die achterop haar schedel zat. Het was een 'oorijzer', waarmee vrouwen de kapjes op hun hoofd vast klemden. Dit oorijzer was rond 1640 in de mode.

Bijna vier eeuwen na haar dood is het gezicht van de vrouw gereconstrueerd. Alle mensen hebben unieke schedels, en daardoor verschillende gezichten. Maar er zijn ook overeenkomsten. Het is bijvoorbeeld bekend hoe dik de spieren, vet en huid op bepaalde plekken op de schedel zijn. En we weten ook hoe de schedel de vorm van de neus en de breedte van de mond bepaalt. 

Omdat er aan het oorijzer nog een paar haren zaten, weten wij dat de vrouw blond haar had. Alleen de kleur ogen weten we niet zeker. De reconstructie zit bij ons achter het raam en kijkt uit over de Westsingel. We hebben haar Aagje genoemd. 

Een reis door de tijd

Gisteren heeft wethouder Rutger Dijksterhuis aan onze kinderburgemeester Lynn Verhoeven het eerste exemplaar van het boek 'Een reis door de tijd, veertig jaar stadsarcheologie in Amersfoort' overhandigd. 

Veertig jaar stadsarcheologie. Dat zijn meer dan 300 opgravingen. Een depot met 200.000 vondsten. Honderden publicaties en rapporten. In 'Een reis door de tijd' vertellen de stadsarcheologen in ruim 100 pagina's over hun bijdrage aan de kennis van de geschiedenis van Amersfoort en haar inwoners. Van de 40.000 jaar geleden tot nu. Download de PDF en bekijk het inkijkexemplaar!

Heb je belangstelling voor dit leuke boek, kom dan op woensdag of vrijdag naar onze open middag. Je bent welkom van 14.00-16.30 uur. Je kunt dan meteen onze expositieruimte bekijken. De prijs van het boek is € 5,00. Kan je niet naar een van onze open middagen komen, stuur dan een mail naar archeologie@amersfoort.nl. 

Onze voorgangers

1984-2024: 40 JAAR CENTRUM VOOR ARCHEOLOGIE

Hoewel er al 40 jaar een stadsarcheoloog bij de gemeente werkt, wordt er natuurlijk al veel langer archeologisch onderzoek in Amersfoort en omgeving gedaan. Dat is bijvoorbeeld te lezen in het Dagblad voor Amersfoort van 14 januari 1959: "In de jaren 1878 en 1879 verrichtte een gezelschap Amersfoorters, waaronder Van Rootselaar, Croockewit en Nairac, opgravingen op de Soesterheide en de Leusderheide. Het resultaat was een dertigtal urnen, waarbij een zeer fraaie. Deze archeologen meenden voorwerpen uit de jaren kort voor Christus geboorte te hebben gevonden, doch wat zouden zij opkijken, wanneer ze thans te horen kregen, dat zij zeer grote zeldzaamheden uit de jaren rond 1500 voor Christus aan het daglicht hadden gebracht!"

Bij het Centrum voor Archeologie zijn voorwerpen uit die tijd èn die mooie urn te bewonderen. Onze expositieruimte aan de Westsingel 46 is open op woensdag- en vrijdagmiddag van 14:00 tot 16:30 uur.

Verder lezen? Download dan hier het informatieblad over de urn.

Tip: klik op de foto van het krantenartikel om het te lezen.

De Kei. Vondst 1

1984-2024: 40 JAAR CENTRUM VOOR ARCHEOLOGIE

Archeoloog Timo d’Holossy vertelt: Het verhaal van de Amersfoortse kei is bij velen bekend: hoe de 'dolle' jonkheer Everhart Meijster om een weddenschap te winnen de Amersfoortse bevolking zo gek heeft gekregen een enorme zwerfsteen die buiten de stad lag, de stad in te slepen; hoe de “keientrekkers” vervolgens de kei uit schaamte begroeven om een eind te maken aan alle bespottingen die hun ten dele vielen. En hoe de kei vele eeuwen later door Spekkie werd gevonden.

Het heeft even geduurd, voordat het tot me doordrong dat het verhaal van de Kei eigenlijk een archeologische vondst is: het is een historisch object en het is verbonden aan de geschiedenis van Amersfoort en haar bewoners. De kei lag lange tijd verborgen onder de grond. En dan: een zoektocht in opdracht van de gemeente, die begint met het in kaart brengen van de meest kansrijke locaties. Tijdens steekproefsgewijze graverij (vergelijkbaar met onze proefsleuven) wordt het object gelokaliseerd ('doar istie!'). Daarna opschalen naar een opgraving om de vondst te bergen. Het werk wordt in woord en beeld gedocumenteerd en krijgt alle aandacht van het publiek. Wij vinden de Kei daarom 'Vondst 1'!

De kei is te zien op de hoek van de Utrechtsestraat met de Stadsring. De kei heeft een grillige vorm en veel mensen zien er de kop van een mens, beer of hond in. Er zitten ook krassen in de kei. Wie heeft dat ooit gedaan? En wat betekenen die krassen? Dat blijft nog steeds een raadsel.

Verder lezen? Download dan hier het artikel uit het boek 'Gespaard verleden'.

  

Tijdschrift de Kroniek over 40 jaar stadarcheologie

Dit jaar is het veertig jaar geleden dat de gemeente Amersfoort een stadsarcheoloog aanstelde. Inmiddels telt het Centrum voor Archeologie zo'n dertig medewerkers en vrijwilligers. Kleine en grote archeologische opgravingen vonden plaats, die de stadsgeschiedenis in een nieuw daglicht stelden. Ter gelegenheid van dit lustrum is de Kroniek van maart 2024 geheel gewijd aan archeologie in Amersfoort. 

Wil je ook een exemplaar van deze Kroniek? Je kunt die op woensdag- en vrijdagmiddag afhalen bij het Centrum voor Archeologie aan de Westsingel 46; van 14:00 tot 16:30 uur. Je kunt dan meteen onze expositieruimte bezoeken. 

Vondst van de Maand: zijden slaapmuts

Deze slaapmuts is in 1984 opgegraven op de plek van de voormalige markthallen aan de Breestraat. Het is best bijzonder als we bij een opgraving textiel vinden, want textiel vergaat snel in de bodem. De vondst van een complete zijden slaapmuts is helemaal speciaal. Deze slaapmuts is in een van de beerputten terecht gekomen. Omdat hij in vochtige grond lag met gunstige omstandigheden, is hij niet vergaan. Een slaapmuts kwam goed van pas in de vaak tochtige en koude huizen! Deze slaapmuts is versierd met stiksels in de vorm van bloemmotieven en zal van een rijk iemand zijn geweest. Met dit soort vondsten krijgen we meer inzicht in de kleding van een bepaalde periode. Verder lezen? Download dan het informatieblad.

Vuursteen

1984-2024: 40 JAAR CENTRUM VOOR ARCHEOLOGIE

In de afgelopen 40 jaar hebben we meer dan 4000 stukjes vuursteen opgegraven. Vuursteen is de hardste steensoort die je hier kunt vinden; zo hard dat je ermee in staal kunt krassen. Doordat je vuursteen goed kunt splijten, is het heel geschikt om er werktuigen mee te maken. En dat deden de mensen in de Steentijd (40.000 tot 4.000 jaar geleden) dan ook. 

Als je bedenkt dat er in de Steentijd nog geen 10.000 mensen in ons land leefden, is het eigenlijk heel bijzonder dat we zoveel jaren later hun vuurstenen gereedschappen terug vinden.  Het beschrijven van vuursteen is echt specialistenwerk. Want het zijn maar kleine stukjes steen en op het eerste oog lijken ze veel op elkaar. Gelukkig voor ons ontwikkelen en verfijnen de mensen in de loop van de Steentijd hun techniek. 

En de mensen passen hun techniek om vuursteen te bewerken onder andere aan aan de omstandigheden waarin ze leven: een koud klimaat vraagt om ander gereedschap, bijvoorbeeld omdat er op andere dieren wordt gejaagd. Alles bij elkaar helpt het archeologen om de vuurstenen objecten te dateren.

Verder lezen? Klik dan hier.

Vondsten met een verhaal

1984-2024: 40 JAAR CENTRUM VOOR ARCHEOLOGIE

We bewaren meer dan 200.000 vondsten. Dat zijn vooral scherven aardewerk en stukjes bot. Maar regelmatig graven we ook min of meer complete voorwerpen op. En er zitten ook 'Vondsten met een verhaal' tussen. Soms zijn het vondsten die, in ieder geval voor Amersfoort, heel bijzonder zijn. Soms zijn het vondsten die horen bij de geschiedenis van onze stad. En soms zijn het vondsten met gewoon een leuk of bijzonder verhaal.

In onze expositieruimte worden een stuk of 30 van die bijzondere vondsten in het zonnetje gezet. Kom dus kijken naar bijvoorbeeld de Spaanse olijfoliekruik, de puntneuskan, de vuurstolp of de pelgrimshoorn.

Verder lezen? Klik dan hier.

Deze meeste 'Vondsten met een verhaal' kan je terug vinden in de boeken 'Een maand op zicht' en 'Gespaard verleden'. De boekjes zijn te koop als onze expositieruimte open is voor publiek: op woensdag- en vrijdagmiddag van 14.00 - 16.30 uur.

In deze vitrines staan nog twee bijzondere voorwerpen: een mammoetbot en het model van een boerderij. Het mammoetbot komt niet uit Amersfoort, maar van de Tweede Maasvlakte en is door de vinder aan ons geschonken. De boerderij is een schaalmodel van een boerderij uit de Late IJzertijd (250 v. Chr. tot begin van onze jaartelling). Hij is door de stadsarcheologen gemaakt om te kijken hoe de mensen meer dan 2000 jaar geleden een boerderij bouwden.

Je kan onze expositieruimte op woensdag- en vrijdagmiddag bezoeken van 14:00 - 16:30 uur.

Restauratie van het 'Blauwe bord'

Bij de opgraving in 2014 op het terrein Oude Schans - Spuistraat in Spakenburg kwamen een paar scherven blauw geglazuurd aardwerk tevoorschijn. Ze zijn van een bord uit de periode 1600-1650, dat waarschijnlijk gemaakt is in Haarlem of Harlingen. Archeologen noemen dit soort borden 'majolica': alleen de bovenkant is mooi geglazuurd en bewerkt. De doorsnede van het bord is ongeveer 27 cm.

Na tien jaar is het bord gerestaureerd. Eerst zijn de scherven aan elkaar gelijmd (foto 1). Daarbij is het van belang om de rand-scherven precies onder de juiste hoek aan de bodem te lijmen. Vervolgens is er met een profielkam het bodemprofiel van het bord overgezet op een 'plankje' van piepschuim. Door die rond te draaien over een dikke koek natte voegcement, ontstaat een negatieve vorm van de binnenkant van het bord (foto 2 en 3).

De mal wordt met een heel dun uitgerolde laag plasticine bekleed (foto 4), omdat het gips anders aan het cement plakt. Daarna is gips op kleur gemaakt en in een mortier met stamper heel goed gemengd en fijngewreven (foto 5). Dan wordt in delen het blauwe gips aangebracht. Het resultaat is te zien op foto 6.

Vervolgens worden met eindeloos schrapen en schuren de binnenkant en buitenkant voorzichtig glad gemaakt en in vorm gebracht (foto 7). Tot slot zijn de delen van gips vier maal met transparant acryl vernis behandeld om een vergelijkbare uitstraling te krijgen als het glazuur van het bord (foto 8). 

Verder lezen over deze opgraving? Download dan het rapport.