Het was voor de stadsarcheologen jarenlang een raadsel wat voor voorwerp ze in 1991 op De Hof opgegraven hadden. In 2005 gaf Bertus Brokamp het antwoord: het is een neusstang!
In de 14de eeuw was dit voor ridders dé manier om hun neus te beschermen. Met de gaatjes zat de neusstand vast aan een maliënkolder. En met het 'kruis' werd de neusstang aan de helm vastgemaakt. Verder lezen? Download dan het informatieblad.
In het nieuwe nummer van tijdschrift de Kroniek staan twee artikelen van de stadsarcheologen.
Publieksopgraving Leusderweg 249
Itamar de Rooze en Maarten van Dijk schrijven over de opgraving aan de Leusderweg 249 en dan met name over de activiteiten voor omwonenden en ander publiek: de open dag en het meewerken bij het zeven van de een deel van de grond. Beide activiteiten konden op veel belangstelling rekenen. Verder lezen? Download dan het artikel.
Park vol vondsten
Timo d'Hollosy schrijft over onze werkzaamheden op het terrein van het voormalige Sint-Elisabethziekenhuis. Daarbij gaat het vooral om het proefsleuvenonderzoek op de helikopterlandingsplaats. Het bleek dat hier zo'n 4000 jaar geleden al mensen woonden! Het bleek mogelijk om het archeologisch bodemarchief te sparen door de plannen voor het nieuwe park Elisabeth Groen aan te passen. Verder lezen? Download dan het artikel.
Komend weekend zijn de Open Monumentendagen. Natuurlijk kan je dan ook ons pand en onze expositie bezoeken. We zijn op zaterdag van 10-17 uur en zondag van 11-17 uur open. U kunt dan de nieuwe inrichting van onze expo bewonderen en onze werkplaats bezoeken. En er zijn speciale activiteiten voor (klein)kinderen.
Dit jaar is het thema van de Open Monumentendagen 'Levend erfgoed'. Wij zetten daarom een aantal (oude) ambachtslieden in het zonnetje. Hoe werkten zij, met welke materialen en wat voor gereedschap? In de vitrine in de hal ziet u gereedschappen van bijvoorbeeld de boer, de steenhouwer en de leerbewerker.
U bent van harte welkom!
Aardewerk kan met een laagje verdunde klei versierd worden. Aan het eind van de Middeleeuwen deed de pottenbakker dat met een 'ringeloor'. Dat is een uitgeholde koehoorn met onderin een gaatje en een dun rietje. Je kunt deze manier van werken vergelijken met een banketbakker die een taart versiert.
Het bord komt uit dezelfde tijd als de ringeloor: 1350-1400. Meer recente borden en schalen zijn uitbundiger versierd. Kom maar eens kijken.
Verder lezen? Download dan het informatieblad.
Een schrobpot werd gebruikt om vuil op te vangen tijdens het schrobben van de vloer. Het was een ingegraven pot met een gat in de bodem, waarin eventueel een doek kon worden gelegd om het vuil op te vangen terwijl de vloer werd geschrobd. Het water liep door het gat in de pot weg, waardoor de vloer schoon bleef en het vuil werd opgevangen. Het was een slimme manier om te voorkomen dat het vuil zich verspreidde en de vloer weer vies werd. Verder lezen? Download dan het informatieblad.
De resten van deze schrobpot werden gevonden bij het graven van een kelder onder Huize Randenbroek. Een van de bekendste bewoners is Jacob van Campen. Zou hij de vloer wel eens hebben geschrobd?
Eigenlijk is de vraag of een heel gewoon voorwerp als een schrobpot bijzonder wordt omdat een bekend iemand er (misschien) gebruik van heeft gemaakt. Wat vind jij? Verder lezen? Download dan het informatieblad.
Als de opgravingsploeg het onderzoeksterrein verlaat en de werkputten worden dichtgegooid lijkt het voor de buitenwereld of het werk gedaan is. Maar dat is maar schijn. Het veldwerk mag dan afgerond zijn, binnen begint de volgende grote klus: het verwerken van alle vondsten en de in het veld verzamelde gegevens.
Eerder deze week plaatsen we al een bericht over de vondstverwerking van de opgraving van de tabaksplantage in de Kruiskamp. Maar terwijl we daarmee volop aan de slag zijn waren we ook bezig met de laatste loodjes van de Leusderweg.
En het goede nieuws: na twee maanden hard werken zijn alle vondsten verwerkt. Alle vondsten? Alles op één ding na: het graf dat we in zijn geheel gelicht hebben (zie foto) gaan we binnenkort onderzoeken en dan is het echt klaar.
Althans, de basale vondstverwerking is dan klaar, want dan begint de volgende stap in de uitwerking. Diverse specialisten op het gebied van aardewerk, bot, houtskool en alle andere aangetroffen materiaalgroepen zullen de vondsten nader gaan bestuderen. We zijn natuurlijk heel benieuwd wat dat allemaal voor informatie gaat opleveren. Maar dat gaat nog wel even duren. Geduld is een essentiële eigenschap voor een archeoloog . . . . .
Vorige week kon je hier lezen dat je aanstaande woensdag tussen 10 en 12 naar onze opgraving aan de Bartholomeus Diasstraat, bij de hoek met de Magelhaenstraat kunt komen kijken. Vorige week hebben we de bovenste laag grond van het terrein verwijderd, zodat nu alle archeologische sporen goed te zien zijn (zie foto). En die sporen zijn van meerdere tabaksschuren. Woensdag is een mooie kans om de archeologen aan het werk te zien en uitleg te krijgen over de opgraving.
Arnold: "In onze goed gevulde vitrines valt mijn oog steeds weer op een klein metalen bakje. Het is een heel eenvoudig ding en ziet er ongeschonden uit. Ik vroeg me iedere keer weer af wat de mensen vroeger met zo'n klein bakje deden; waar diende het voor? Was het misschien speelgoed? Nu ik de Vondst van de Maand mag presenteren is dat een mooie aanleiding om het uit te zoeken. Wat blijkt: het is onderdeel van een sluitgewicht!"
Een sluitgewicht bestaat uit een serie in elkaar passende bakjes. Sluitgewichten werden vanwege hun nauwkeurigheid onder meer gebruikt voor het wegen van goud en zilver (zoals munten), specerijen en medicijnen. Verder lezen? Download dan het informatieblad.
We zijn gisteren gestart met de opgraving aan de Bartholomeus Diasstraat, bij de hoek met de Magelhaenstraat in de wijk Kruiskamp. Woningcorporatie De Alliantie gaat hier straks nieuwe woningen bouwen.
De Alliantie heeft aan een van de gebouwen in de omgeving een camera opgehangen die iedere paar minuten een foto van het bouwproject maakt ('timelapse'). En die camera laat op de voorgrond onze opgraving zien. Dit dé kans om deze opgraving vandaag en de komende weken live te volgen. Een unieke inkijk in ons werk! Wil je mee kijken? Klik hier om naar de camerabeelden te gaan.
In de wijk de Kruiskamp vindt herontwikkeling plaats door woningcorporatie De Alliantie binnen het project Parkweelde 3. Er worden woningen gesloopt en vervangen door nieuwbouw. Voor de start van de nieuwbouw wordt archeologisch onderzoek uitgevoerd. In 2022 heeft het Archeologisch Centrum van de Gemeente Amersfoort bij archeologisch vooronderzoek een tabaksplantage uit de periode 17de-19de eeuw gevonden. Deze plantage gaan we vanaf maandag 3 juli verder onderzoeken. We verwachten resten van één of meerdere tabaksschuren te vinden, de tabaksbedden waar de tabaksplanten geteeld werden en waterputten. Om omwonenden en andere geïnteresseerden de kans te geven om te zien wat we vinden en te horen hoe we dit onderzoeken organiseren we een open dag.
Open dag op woensdag 12 juli (10:00-12:00 uur)
Op woensdag 12 juli organiseren we een open dag. Er is een doorlopend programma met rondleidingen. U kunt zich melden bij de ingang van het bouwterrein aan de Bartholomeus Diasstraat, bij de hoek met de Magelhaenstraat. Er starten met regelmaat rondleidingen waarbij een archeoloog u meeneemt op het opgravingsterrein. We organiseren het volgende:
Er is geen parkeergelegenheid, kom dus op de fiets of lopend.
Op het terrein bij Roerstraat 28 staan enkele bedrijfsgebouwen. Deze zullen plaats maken voor twee woningen. Bij de aanleg van de proefsleuven zijn ploegsporen en een greppel aangetroffen. De ploegsporen zijn herkenbaar aan het 'dakje' op de foto. De ploegsporen liggen achteraan in de overzichtsfoto. Vooraan ligt de greppel. Dit zijn resten van het voormalige agrarische gebruik en dateren uit de 20ste eeuw. Vervolgonderzoek is niet nodig. Verder lezen? Download dan CAR-rapport 133.
De opgraving van het urnenveld aan de Leusderweg ligt inmiddels twee maanden achter ons. Itamar is onze projectleider van deze opgraving en we vroegen hem hoe het nu verder gaat.
De greppels rondom de graven zijn bijna allemaal door vrijwilligers in het veld gezeefd. Maar de grond van de kuilen met crematieresten hebben we ingepakt om op kantoor te zeven. Voor die klus moeten we namelijk heel nauwkeurig te werk gaan. We willen elk stukje bot, houtskool of aardewerk zien, hoe klein ze ook zijn! Van dat zeven lieten we al een korte video zien. Al met al een flinke klus! We hebben inmiddels eenderde van het zeefwerk achter de rug.
Op de zeef blijven niet alleen stukjes bot, houtskool en aardewerk liggen, maar vooral ook veel grind. Dat gaat allemaal in de droogkast. Als alles droog is, komt de volgende stap: de stukjes bot, houtskool en aardewerk moeten uitgezocht worden. Op de foto kan je zien dat dat een nauwkeurig werkje is. En dit is een droogbak met weinig grind.
Als het zeef- en uitzoekwerk klaar is, gaan we bekijken wat en hoeveel bot, houtskool en aardewerk we precies hebben. En nog belangrijker is natuurlijk dat we graag willen weten hoe oud alles is, van wie de botresten zijn en van wat voor planten het houtskool afkomstig is. We kunnen veel zelf, maar dit is het moment dat we specialisten inschakelen. Zo zal een 'fysisch antropoloog' de botresten analyseren, een 'archeobotanist' het houtskool onderzoeken en een specialist in prehistorisch aardewerk de scherven en scherfjes bekijken.
We zijn heel erg benieuwd wat de specialisten allemaal aan de vondsten zullen achterhalen. Daarvoor moeten we wel geduld hebben. Het kan nog wel maanden duren voor we meer weten.
In februari was er een kleine opgraving in het plantsoen naast ons pand aan de Westsingel. Toen vonden we vooral lege drankflessen. Inmiddels zijn de andere vondsten schoon gemaakt en beschreven. En daar zat een scherf van een puntneuskan bij! Uit de foto van de scherf blijkt wel waarom we die kannen zo noemen. Voor Amersfoort is dit een bijzondere vondst, omdat we maar enkele puntneuskannen of scherven daarvan hebben opgegraven. Klik hier om verder te lezen over puntneuskannen.
Bij de opgraving op het terrein tussen de Stovestraat en de Valkstraat in 2016 is heel veel aardwerk gevonden. Wil je meer weten over deze opgraving? Download dan het rapport.
Na het schoonmaken is er maanden gewerkt aan het sorteren en beschrijven van de scherven. Zijn er scherven die aan elkaar passen? En ontstaan er zo min of meer complete voorwerpen? De foto's geven een indruk van het 'puzzelen'; de lekschaal staat midden op tafel. Op de foto is ook te zien dat de scherven met tape bij elkaar worden gehouden en dat er (natuurlijk) heel veel losse scherven over blijven. Het in elkaar puzzelen van de lekschaal was een hele uitdaging, omdat één scherf nauwelijks raakvlakken heeft met de rest van de schaal (de rode cirkel op een van de foto's). Toen de schaal in elkaar zat, kon die beschreven en gedateerd worden.
De lekschaal heeft een diameter van 32 cm en de hoogte is 6 cm. Het is een 'platte lekschaal met kraagrand op poten'. De schaal is gemaakt van roodbakkend aardwerk en aan twee zijden afgewerkt met loodglazuur. De schaal heeft twee horizontale 'worstoren'. En hij is gemaakt tussen 1550 en 1600, wat een vrij nauwkeurige datering is. En daarmee kunnen ook de andere vondsten uit hetzelfde spoor gedateerd worden.
Dat was in 2017. In de afgelopen maanden heeft onze vrijwilliger Jos tijd gevonden om de schaal te restaureren. En dat was een hele uitdaging! Als eerste heeft hij de scherven (weer) aan elkaar gelijmd. Daarna heeft hij de ontbrekende stukken met gekleurd gips aangevuld. Er is daarbij gekozen voor een groene kleur gips; voor het bepalen van de goede kleur heeft hij heel wat proefjes gemaakt. Op de foto's is te zien dat je zo'n groot gat niet in een keer kunt vullen. En er is ook mooi te zien hoe de gaatjes zijn gemaakt: met kleine stukjes bamboe. Restaureren van aardwerk is in de praktijk vooral heel veel schrapen en schuren. Het resultaat mag er zijn: zeven jaar na de opgraving hebben we een prachtige lekschaal!
De komende tijd kan je de lekschaal tijdens onze open middagen op woensdag en vrijdag bewonderen. En we vertellen natuurlijk graag meer over de schaal en de restauratie.
In het laatste nummer van tijdschrift de 'Kroniek, tijdschrift historisch Amersfoort' staan twee artikelen van onze stadsarcheologen.
Erfgoed gezocht
Sanne Beumer en Timo d'Hollosy schrijven over het project 'Erfgoed gezocht'. Tijdens de coronajaren speurden ruim 4.500 mensen vanachter hun eigen laptop, tablet of pc op hoogtekaarten naar nog onontdekt archeologisch erfgoed op de Utrechtse Heuvelrug. Misschien was jij wel een van deze onderzoekers? En met succes: het project heeft bijna 40.000 potentiële nieuwe grafheuvels, raatakkers en houtskoolmeilers opgeleverd. Een schat aan informatie! Op het kaartje zijn de resultaten binnen de gemeenten Soest (links), Zeist (onder), Leusden( rechtsonder) en Amersfoort (rechtsboven) te zien. Dit project krijgt een vervolg, want nu moet onderzocht worden bij welke potentiële locaties het ook echt om archeologie gaat. Verder lezen? Download dan het artikel.
Hout van Kouwenhoven
Itamar de Rooze schrijft over een houten kuip die bij de opgraving van Buitenplaats Kouwenhoven in Hoogland is gevonden. Een vrij alledaagse vondst uit de opgraving blijkt na uitgebreid archeologisch onderzoek tot een reeks bijzondere ontdekkingen te leiden... en nieuwe vragen. Zo weten we nu dat voor deze kuip een 224-jarige eik rond 1681 in het midden van Duitsland werd gekapt. Verder lezen? Download dan het artikel.
Inmiddels is het hout van de kuip geconserveerd en is een van onze vrijwilligers bezig om van de duigen weer een kuip te maken. Kom eens langs om die te bewonderen.
In maart kon je hier lezen over een unieke ontdekking in ons depot: een scherf van ongeveer 3 bij 5 cm. Die scherf is nu onze 'Vondst van de Maand'. En dat is natuurlijk niet zomaar.
Er is historisch en archeologisch vrij weinig bekend over Amersfoort en Hoogland in de Vroege Middeleeuwen. Bij de Driesluizenbrug is in 1986 bij de aanleg van de brug in de Bunschoterstraat over de Eem de tot nu toe oudste middeleeuwse scherf gevonden. Eigenlijk de eerste tekenen van leven ná de Romeinse Tijd. Deze scherf dateert uit de 8ste eeuw en is gemaakt in Duitsland. Kom op woensdag- en vrijdagmiddag deze scherf bewonderen. Verder lezen? Download dan het informatieblad.
In april/mei hebben de stadsarcheologen aan de Leusderweg 249 een grafveld / urnenveld van ongeveer 3000 jaar oud opgegraven. We zijn nu volop bezig met het verwerken van de vondsten.
Bij de opgraving zijn vier grafkuilen met crematieresten gevonden. Die hebben we in zakken gedaan en mee genomen naar de Westsingel. De inhoud van de grafkuilen wordt gezeefd op een zeef met mazen van 1 mm. Zoals je op de video (die versneld wordt afgespeeld) kunt zien spoelt het zand weg en komen de crematieresten tevoorschijn. Op de foto is te zien dat er na 3000 jaar nog heel wat resten van bot aanwezig zijn. Deze worden gedroogd en later nader onderzocht.
Op het Stadhuisplein, op de plek waar nu de parkeergarage is, is in 1992 de begraafplaats van het voormalige Observantenklooster opgegraven. Hierbij zijn meer dan 250 graven van vrouwen, mannen en kinderen uit de 15de en 16de eeuw aangetroffen. De kistbegravingen lagen kop aan voet in lange rijen van west naar oost, waarbij soms drie of vier graven bovenop elkaar waren geplaatst, met het hoofd naar het westen. Onze fysisch antropologen (ofwel bottenspecialisten) zijn nog regelmatig bezig om de skeletten goed te beschrijven en onderzoeken. Momenteel ligt het skelet van ‘graf 158’ op tafel. En dat is heel bijzonder! Want in de schedel zitten aan de boven- en achterzijde vier gaten. Hoe zijn die daar gekomen? Een ziekte, een ongeval, verwondingen of de resten van een operatie? In ieder geval heeft de persoon na het ontstaan van die gaten nog een poos geleefd, want in een van de gaten is goed te zien dat er weer nieuwe botaangroei / genezing is. Wordt vervolgd!
Verder lezen over het werk van onze fysisch antropologen? Klik dan hier.
De Nationale Archeologiedagen zijn drie dagen in het jaar waarop een groot publiek kennis kan maken met alle aspecten die de Nederlandse archeologie zo leuk maken.
Uiteraard doet het Archeologisch Centrum hieraan mee: onze open vrijdagmiddag staat op 16 juni in het teken van dit evenement en op zaterdag 17 juni organiseren we een bijzondere activiteit waarbij we de hulp inroepen van het publiek: samen met de archeologen speuren naar jagers en verzamelaars in de Soester Duinen! Meer informatie staat op onze publiekssite.
De stadsarcheologen hebben vorige week de opgraving aan de Leusderweg 249 afgerond. Dat wil zeggen dat we klaar zijn op het terrein aan de Leusderweg en dat nu het uitwerken kan beginnen. Zoals je op de foto’s kunt zien hebben we heel wat materiaal naar ons pand aan de Westsingel gebracht. Dat uitwerken is vaak nog veel meer werk dan het opgraven zelf! Klik hier om te lezen wat we de komende tijd met al dat materiaal gaan doen.
De eerste resultaten van het onderzoek
We hebben aan de Leusderweg een begraafplaats / urnenveld opgegraven. Die dateert vermoedelijk uit de Late Bronstijd en Vroege IJzertijd (ongeveer 3000 jaar geleden). In totaal zijn 4 grafkuilen met crematieresten aangetroffen en de resten van circa 10 greppelstructuren die rondom de graven hebben gelegen. Dit urnenveld sluit mogelijk aan bij de graven die zijn aangetroffen bij het onderzoek aan de kruising Doornseweg/Laan 1914 (zie rapport ‘Amersfoort Onder Ons 28’). Daarmee zouden de graven één grote ‘dodenakker’ kunnen vormen die aan de westzijde van de huidige Leusderweg heeft gelegen. Het onderzoek heeft, mede dankzij de hulp van de vele vrijwilligers die kwamen meehelpen met zeven, veel vondsten opgeleverd. Hierdoor zullen we de komende tijd hopelijk nog veel meer over het urnenveld te weten komen.
We zijn van plan om jullie de komende maanden op de hoogte te houden van de resultaten van het onderzoek.
