Water- en beerputten

1984-2024: 40 JAAR CENTRUM VOOR ARCHEOLOGIE

Een beerput is een put waarin menselijke uitwerpselen worden opgevangen. Bovenop of net naast de beerput stond een huisje met de WC, ofwel het 'secreet'. Alle poep en plas kwam in de beerput terecht. Een beerput kan van hout of baksteen zijn gemaakt. Beerputten van baksteen hadden bovenop vaak een koepeltje. Veel beerputten zijn in het verleden een of meerdere keren geleegd, waarbij de 'beer' als mest aan boeren werd verkocht. 

Voor archeologen zijn beerputten heel interessant, omdat ze ook werden gebruikt om er afval in te gooien, zoals botjes en kersenpitten. En ook de scherven van bijvoorbeeld een bord werden vaak in de beerput gegooid. Beerputten geven daarom veel informatie over de mensen die er woonden. Wat aten ze? Wat voor spullen gebruikten ze? We graaien daarom graag in oude beer!

Tip: klik op de foto van het krantenartikel om het te lezen.

Spaarvarkens

1984-2024: 40 JAAR CENTRUM VOOR ARCHEOLOGIE

Al eeuwenlang worden in Nederland spaarpotten gemaakt. Het oudste model (van rond 1300) is in de vorm van een moederborst, waarvan de symbolische betekenis voor zich spreekt.

In een afvalkuil bij de opgraving in 1984 op de hoek van de Kerkstraat met de Muurhuizen zijn vier spaarpotten gevonden. Ze dateren van de late 16de eeuw. Twee daarvan zijn van het borst-type en twee zijn spaarvarkens. Ze waren alle vier gebroken en zijn door de stadsarcheologen gelijmd en gerestaureerd.

 

Van een van de spaarvarkens is een mal gemaakt, zodat we zelf replica’s kunnen maken. Het spaarvarken krijgt, nadat het uit de mal is gehaald, oogjes, snuit en oortjes en niet te vergeten zijn krulstaartje. De varkens zijn vervolgens tweemaal gebakken: na de eerste keer nog een tweede keer, deze maal met loodglazuur. Precies als het origineel!

Van deze vondst zijn replica’s te koop bij het Centrum voor Archeologie.

Verder lezen? Download het artikel van Timo d’Hollosy in het boek ‘Een maand op zicht’.

https://drive.google.com/file/d/1jo3bZC02sttjOAb_4jhYdwilKlEF9luu/view?usp=sharing

Opgraving buitenplaats Kouwenhoven

1984-2024: 40 JAAR CENTRUM VOOR ARCHEOLOGIE

Het rapport van het onderzoek bij Kouwenhoven is een mooi voorbeeld van de samenhang tussen archiefonderzoek en de opgraving. Uit historische bronnen is namelijk bekend dat er op deze plek bij de Eem een 'herehuyzinge' heeft gestaan. De eerste vermelding is uit 1707 en de laatste uit 1774. We hebben geen nauwkeurige kaarten uit deze periode. We wisten dus vrijwel niets over de omvang en het uiterlijk van dit huis. Op de kadastrale kaart van Slits uit 1832 is geen huis ingetekend. Het was er toen dus niet meer. Op deze kaart staan nog wel grachten en waterpartijen. Over wat er precies met het huis is gebeurd was uit de archieven nauwelijks iets bekend.

De opgraving was een unieke kans om meer over de buitenplaats te weten te komen. Van het huis zijn slechts gedeeltes van de kelders, kruipruimte en funderingen bewaard gebleven. Het is toch gelukt een reconstructie van het hele huis te maken. Het huis had eerst een symmetrische opzet, met de keuken als een aanbouw achter het huis. Tijdens een grote verbouwing zijn het huis en de keuken vergroot en is een tweede aanbouw (een spoelplaats) achter het huis gebouwd.

Van de inrichting van de buitenplaats zijn onder andere een grote vijver, plantenbakken, fontein(en) en de sporen van een haag opgegraven. Rondom het huis en deze tuin lag een gracht. Buiten de gracht lagen nog meer gronden van de buitenplaats. Die konden worden bereikt via minimaal vier bruggen. In 1774 overlijdt Ignatius van Honsem, de laatste bewoner van het huis. Kort hierop wordt het huis afgebroken, de tuinen opgeruimd en de grachten gedeeltelijk dichtgegooid. Vanaf die tijd liggen er weilanden en herinneren alleen nog oude kaarten aan de buitenplaats.

In de gracht van Kouwenhoven werd een ijzeren schaats gevonden. Het is de 'schenkel', het smeedijzeren deel van de schaats, dat bevestigd is geweest aan een houten voetplankje. Het hout is verloren gegaan en het ijzer is voor een groot deel weggeroest. Het is een krulschaats geweest, want de aanzet van de krul is nog zichtbaar. We kunnen tegenwoordig niet zo vaak op natuurijs schaatsen. Maar tussen 1600 en 1800 waren er vaak zeer strenge winters. De bewoners van het buitenhuis hebben toen vast vaak op de dichtgevroren grachten geschaatst.

 Verder lezen? Download dan het rapport van de opgraving.

https://drive.google.com/file/d/1TajmuN9geS6Fku3kPahwZU1VhOD53lKd/view?usp=drive_link

Opgraven onder toezicht van Femke Bol

 De opgravingsploeg had de hele dag het gevoel dat er iemand op hun vingers keek

De waterlopen in de binnenstad

1984-2024: 40 JAAR CENTRUM VOOR ARCHEOLOGIE

Amersfoort is de plek waar de beken uit de Gelderse Vallei samenkomen en als de Eem verder stromen naar zee. En Amersfoort was ook de plek waar je die beken of de Eem over kon steken. De naam van onze stad is afgeleid van 'voorde' (doorwaadbare plaats) door de 'Amer', de oude naam van de Eem. Maar hoe liepen die waterlopen precies? En waar was die doorwaadbare plaats?

De plek waar nu Amersfoort ligt is waarschijnlijk al duizenden jaren een kruispunt van de doorgaande routes van oost naar west en van noord naar zuid. Vanaf de Vroege Middeleeuwen worden Amersfoort en de voordes steeds belangrijker. Waarschijnlijk was er niet één doorwaadbare plaats, maar meerdere. De kruising van de Bloemendalsestraat met het Havik lijkt een goede plek. Of de kruising van de Langestraat met de Zuidsingel/Weverssingel.

Als het veel regende, stroomde er veel water door de beken en de Eem naar zee. Omdat bij Amersfoort al die beken samen komen, waren er vaak overstromingen. We weten inmiddels dat de stad en de bewoners al in de Middeleeuwen grachten gegraven hebben, zodat het water beter en sneller weg kon. Er zijn geen middeleeuwse kaarten van de stad. Er is dan ook heel lang discussie geweest over de vraag welke waterlopen in de binnenstad natuurlijk zijn en welke zijn gegraven. Wij hebben bij onze opgravingen in de afgelopen 40 jaar het antwoord op een deel van die vragen gevonden. Zo stroomde de Eem ongeveer op de plek van de Herenstraat. Ook delen van de Zuidsingel en de Weverssingel liggen op dezelfde plek als vroeger de Eem. Die zijn dus niet gegraven. En de rivier stroomde op de plek waar nu het Havik ligt. Bovendien hebben we ontdekt dat de Kortegracht gegraven is.

Tip: klik op de foto van het krantenartikel om het te lezen.\