Fijne feestdagen!

De medewerkers van het Archeologisch Centrum wensen je fijne feestdagen en een spetterend 2009! Proost!

Maalstenen

Zo af en toe vinden we brokken bewerkte natuursteen, waarop we sporen zien van slijtage. Het zijn fragmenten van maalstenen. Wat dit nou precies zijn en hoe het malen werkte kunt u hieronder lezen.


Bij de ontwikkeling van de landbouw ontstond er behoefte aan een instrument dat graankorrels kon breken. Een oplossing werd gevonden in de combinatie van twee grote stenen: eentje die niet beweegt (de ligger) en een bewegende (de loper).


Midden in de ligger (foto rechtsboven) zit een gat, waarin een stok werd vastgezet. De loper, die een grotere doorboring had, kon hier vrij omheen draaien, terwijl er voldoende ruimte overbleef om graan toe te voegen.


Lopers werden op diverse manieren aangedreven. Aanvankelijk werd deze rond- gedraaid aan een stok; daartoe werd door het gat in de rand van de loper een lus van touw aangebracht, waarin vervolgens een stok werd gestoken.


Latere exemplaren, zoals aangetroffen in Amersfoort, werden aangedreven m.b.v. een metalen staaf. Bij één exemplaar is het loden gietsel t.b.v. het handvat nog duidelijk zichtbaar aanwezig op de rand van de draaier.


Een ander exemplaar heeft, behalve een loden gietsel, vier gaten symmetrisch op het bovenvlak, hetgeen kan duiden op een andere vorm van aandrijven. Deels door het aflopen van het maalvlak en deels door de draaikracht kwam het gemalen graan via de rand van deze stenen vrij.


De ligger, afkomstig van een opgraving aan de Utrechtsestraat, heeft een speciale vierkante uitstroomopening voor het gemalen product.


De maalstenen zijn vervaardigd uit basaltlava (tefriet) en afkomstig uit de Eifel. De naam basaltlava verwijst naar een vulkanisch stollingsgesteente dat gevormd wordt door stolling van magma.

In het Eifelgebied bevinden zich veel oude vulkanen die door hun erupties (12.000 jaar geleden) ervoor gezorgd hebben dat dergelijke steensoorten zijn ontstaan.


We hebben een tweetal lopers en een ligger in de scheplogvitrine gelegd.

Feestdagen

Rondom de feestdagen gaan de Amersfoortse archeologen van een weekje vrij genieten. Volgende week is het Archeologisch Centrum gesloten. Op oudjaarsdag vervalt dan ook de open woensdagmiddag. Morgenmiddag zijn we nog wel voor het publiek geopend, dus u bent van harte welkom tussen 14:00 en 16:30 uur. Alvast fijne feestdagen gewenst!

Appelmarkt - de eerste resultaten

De opgraving op de Appelmarkt is nog niet helemaal afgerond, maar heeft al wel de nodige informatie opgeleverd. De Appelmarkt ligt dicht tegen het Havik aan, oorspronkelijk een oude bocht van de Eem, op een relatief laag deel van Amersfoort. De Eem heeft een grote invloed gehad op de geschiedenis van de Appelmarkt. Uit de opgraving blijkt dat het terrein meerder malen met wateroverlast te kampen heeft gehad; in de profielen zijn dikke pakketten verspoeld zand en ophogingslagen waargenomen.



De (tot nu toe)oudste aangetroffen ophogingslagen dateren uit ongeveer 1250. Uit de 15de eeuw dateert een provisorische beerput, waarin veel vondsten zijn gedaan, waaronder twee bijna complete vetvangers.

Ook is uit de opgraving gebleken dat de Appelmarkt in elk geval in de 16de eeuw en waarschijnlijk daarvoor bebouwd is geweest, en dus niet altijd een plein was. De komende tijd zal de opgraving verder worden uitgewerkt.

Compleet!

Natuurlijk gaat het de archeoloog niet om de vondsten alleen.......maar een volledig bewaarde 13de eeuwse kan is natuurlijk wel erg leuk...

Vandaag in de krant

Pompen of...

Dag 3

Vandaag in alle vroegte stond de graafmachine al te draaien. Gelukkig is er een thermoskan koffie. Het is KOUD! (maar gelukkig wel droog)

Appelmarkt, dag 1

Ondergrondse afvalbakken op de appelmarkt, die kunnen natuurlijk niet geplaatst worden zonder voorafgaand archeologisch onderzoek. Vandaag, in alle vroegte is onze opgravingsploeg begonnen. En met succes: net onder het oppervlak zijn de eerste muurresten al aangetroffen. Maar het is nog veel te vroeg om de vragen te beantwoorden wat het precies is geweest. Een gebouw? Een kademuur? Geen nood: we zullen het wel ontdekken.

Nog wat oude koestraatfoto's

Taart!

Eén van onze projectarcheologen is vandaag geslaagd voor haar rijbewijs; dat wordt weer taart! Enne, van harte gefeliciteerd natuurlijk!

Voor de klas

Zo'n twee weken geleden lag een keurige handgeschreven brief in de brievenbus van het Centrum voor Archeologie:

"Beste archeologen, zou iemand van jullie naar onze school kunnen komen om iets te vertellen over de prehistorie? We zijn bezig met een project hierover en willen er graag meer over horen, groeten van de kinderen van groep 7 en 8"

Zo'n verzoek weigeren we natuurlijk nooit en vanochtend was het zover: de archeoloog kwam met een kruiwagen vol met vondsten de klas ingereden en heeft van alles verteld over de prehistorie en ook over de Middeleeuwen, en natuurlijk allerlei leuke vondsten laten zien. Dat het enthousiasme voor archeologie is aangewakkerd blijkt wel uit het feit dat vanmiddag - tijdens onze open middag - al enkele kinderen naar de Langegracht kwamen om eigen vondsten te laten zien en de rest van onze topvondsten in de vitrines te bekijken.

Martinus onderzocht

Vandaag doen we een kort onderzoek in Hoogland

Koestraat

Vandaag de start van een nieuwe opgraving! We zijn vanochtend begonnen op een perceel bij de Koestraat. Het is een veelbelovende locatie: gelegen net buiten de eerste stadsmuur, en binnen de twee omwalling. Begin dit jaar hebben we al gegraven om de hoek, bij de Koesteeg. Hier hebben we een bakstenen waterput, diverse funderingen en mogelijk sporen van vóór de bouw van de tweede stadsmuur gevonden. Ik ben benieuwd wat we nu gaan vinden...

Koekoek!

Vandaag werd het gat voor de koekoek bij Flehite verder uitgegraven: helaas waren er weinig archeologische sporen zichtbaar, wel een oude leiding.... Niemand wist dat ie er nog lag.

We kunnen weer!

Het Archeologisch Centrum is weer online! Na zo'n anderhalve week digi-loos te hebben gewerkt kunnen we weer mailen en onze digitale gegevens raadplegen en aanvullen. Het is wel gek om te merken hoe belangrijk en onmisbaar internet en e-mail inmiddels zijn, ook voor archeologen. Nu maar hopen dat de verbinding in stand blijft...

Drukte

Een drukke dag vandaag: 's ochtend eerst het maandelijkse overleg met alle medewerkers, vervolgens een presentatie over dateren met de C14 methode en daarna weer op naar het gemeentehuis, naar onze tijdelijke werkplekken, want het Archeologisch Centrum is nog steeds offline.......

Verbinding

Al de hele week is het Archeologisch Centrum afgesloten van netwerk -en internetverbindingen. Vandaar ook dat er weinig activiteit was op Scheplog de afgelopen dagen. Hoewel het tegenstrijdig klinkt zijn ook archeologen erg afhankelijk van internet, e-mail en alles wat daar mee te maken heeft. Inmiddels hebben we een aantal vrijstaande pc's op het stadhuis gekaapt, en lopen we tussen alle werkzaamheden door regelmatig met bemodderde laarzen naar binnen om onze digitale werkzaamheden te kunnen doen. Nu maar hopen dat we snel weer "online" zijn. Toch zijn er ook kleine voordelen; we hebben nu tijd om ons pand weer eens grondig op te ruimen! Maar ja, ook hier kunnen we ons niet eindeloos mee bezig houden....na het weekend werkt alles weer, toch...?

Koekoek

Even een kleine observatie bij graafwerkzaamheden in de tuin van flehite. Jammer dat het zo erg regent...

Bestelling

De postbode zal wel gedacht hebben.......het pakketje dat ie kwam afleveren werd vanochtend uit zijn handen gegrist en zo snel mogelijk opengescheurd.....
Afgelopen week hadden we enkele boeken besteld over opgravingen elders in het land. De resultaten die in deze boeken beschreven staan kunnen wij gebruiken als vergelijkingsmateriaal voor de gegevens uit onze eigen opgravingen. Vandaar de gretigheid om de boeken door te bladeren. Zo wordt onze bibliotheek steeds weer aangevuld met opgravingsverslagen, een enorme bron van informatie!

Rapporten

De toetsenborden bij het archeologisch centrum hebben heel wat te doorstaan deze dagen: alle projectarcheologen zijn binnen, en zijn druk bezig met het uitwerken van de onderzoeken van de afgelopen maanden. Dit betekent dat de nodige teksten voor de rapporten geschreven (lees getikt) moeten worden en je hoort dus door het hele pand heen toetsaanslagen.

Klaar!

Vandaag ronden we het proefsleuven- onderzoek bij de Birkstraat af. De komende dagen zullen we de gegevens analyseren, maar we hebben in ieder geval karrensporen aangetroffen. Hoe oud ze zijn proberen we nog te achterhalen. Dit kan best wel eens lastig worden: de verkleuringen op zich zijn niet te dateren en vondsten hebben we niet kunnen ontdekken in de sporen. Op basis van de bodemopbouw en de punten waar de karrensporen enkele sloten kruisen kunnen we mogelijk toch nog iets zeggen over de ouderdom.

Dagelijkse benodigdheden

De vondsten die we vanochtend in de scheplogvitrine hebben gelegd lijken in eerste instantie op "afdankertjes" van een rommelmarkt. Bij nader inzien zijn het echter voorwerpen die onmisbaar waren in het dagelijks leven, en voorzagen in basisbehoeften, als voeding en verwarming. Omdat riolering nog niet bestond werd in plaats van het toilet gebruik gemaakt van de pispot. En olielampjes vormden de belangrijkste bron van verlichting. Aan de vorm van de lampjes kunnen we zelf zien of ie in een bakstenen of houten huis gebruikt is! Komende weken is een aantal van deze basisbehoeften te zien in onze scheplogvitrine.

In volle gang

Tussen alle afspraken door, vind ik even de tijd om langs de opgraving te gaan.

Proefsleuven

Vanochtend zijn we begonnen met het graven van proefsleuven op een locatie langs de Birkstraat, vlakbij de grens met de gemeente Soest. Het is een gebied waar nog weinig archeologisch onderzoek gedaan is, en we zijn erg benieuwd wat we hier gaan aantreffen.

Vraagje

Hallo archeologen ,

Ik maak een werkstuk over oud Amersfoort. Ik doe ook een hoofdstuk over archeologie.
En ik wil graag weten of er nog steeds veel opgravingen worden gedaan of echt oude dingen worden gevonden want je zou toch zeggen dat het een keer ophoud.

Alvast hartelijk bedankt,
M.

Beste M.

Tja... wij dachten ook wel eens, dat het een keertje op zal houden, maar ondertussen krijgen we het steeds drukker. Om je een idee te geven: van de hele middeleeuwse binnenstad hebben we tot nu toe nog geen 5% opgegraven. 95% zit dus nog in de grond. En daar kunnen we pas bij als er iemand de bebouwing op die plekken gaat slopen.

GROET

Binnen voor de bui

Vandaag meldt de archeoloog de opgraving bij me gereed. De ploeg is net voor de bui binnen.

Sporenonderzoek

We hangen de hele dag al uit het raam om de verrichtingen van de recherche te observeren. Ze zijn bezig met onderzoek in de straat achter het Archeologisch Centrum en moeten - eigenlijk net als archeologen - aan de hand van de aanwezige sporen, herleiden wat er is gebeurd. Vroeger werden archeologen ook wel eens gebruikt bij forensisch onderzoek, maar tegenwoordig zijn er speciefieke opleidingen voor.

De laatste dagen

komt er ineens nog een muur tevoorschijn...

Even de diepte in

Om de bodemopbouw wat beter te begrijpen, is een diep gat gegraven. En dan moet er snel gehandeld worden: omdat het grondwater naar binnen stroomt, zijn de wanden van het gat erg instabiel en binnen no-time stort de boel in. Een paar seconden de tijd om te analyseren, interpreteren en documenteren, en dan snel weer dichtgooien.

Oude sloot

We hebben wat meer informatie over de sloten die zijn aangetroffen bij de opgraving aan de Grote Koppel. Ze zijn oud... behoorlijk oud. Het aardewerk dat door de opgravers in de vulling ervan is aangetroffen, dateert uit de 14de eeuw: het is dus zo'n 600-700 jaar geleden dat de sloten zijn gedempt.

Leer van de westsingel

Bij het wassen van de vondsten van de westsingel, zijn heel wat leren schoenen - of beter: delen van schoenen - tevoorschijn gekomen. Onze leerspecialist heeft het er maar druk mee. In de droogkast liggen veel leersnippers op kranten te drogen.

En zo graven wij door

Vandaag gaat de tweede helft van het terrein open. Ik ben benieuwd wat we hier aantreffen.

Toch een fundering

Bij nader onderzoek blijkt duidelijk: dit is een muur. Misschien wel met twee steunberen. Dat betekent: een enorm groot en hoog pand op deze locatie. Leuk! hebben we wat om over te schrijven, als het onderzoek af is.

Morgen gaan we kijken wat eronder zit... Maar helaas zijn vele medewerkers ziek, zwak of met vakantie. Na wat rondbellen zijn er toch wat opgravers gevonden.

Vandaag in de krant

AC/AD 18/9/2008

Even pauze

Onze archeoloog is vandaag ziek, en zijn assistent heeft een bruiloft. We hebben de opgraving dus maar een daggie stilgelegd.

email van een collega-stadsarcheoloog

Hoi collegae

Heel laat, maar welgemeend mijn dank voor, én felicitaties met, het verschijnen van jullie serie Amersfoort Onder Ons. Zojuist besprak ik met mijn collega's de genoegelijke luxe van zo'n fraaie informatieve serie.

Hartelijke groet!

WIM

Vanavond gaan ze los

Twee van onze archeologen zullen vanavond een lezing verzorgen over de opgraving die zij in 2007 hebben uitgevoerd op het terrein De Schammer langs de Horsterweg in Leusden, naar aanleiding van de geplande aanleg van het hockeycomplex.

De ruime hoeveelheid sporen toont aan dat het terrein zowel in de prehistorie (Late Bronstijd - Vroege IJzertijd) als in de Late Middeleeuwen bewoond is geweest.

Succes, mannen!

Waddisda?

Vandaag zijn een aantal van onze medewerkers begonnen met de opgraving van een perceel aan de Eem, vlak langs het spoor, aan de Grote Koppel. Hoewel al diverse sporen en funderingen zijn gevonden, is het nog veel te vroeg om met conclusies te komen. Vandaar dat we dat we de vraag 'wat hebben jullie gevonden?' deze dag wat ontwijkend hebben beantwoord. Soms weten we het zelf namelijk ook nog niet...

Drukte

En het is inderdaad druk geworden, een impressie.....

Lezing over onderzoek bij de Schammer

Komende dinsdagavond, 16 september, wordt door twee van onze project-archeologen (Milo Verhamme en Mattijs Wijker) een lezing gegeven over de opgravingen in het gebied de Schammer, langs de Horsterweg in Stoutenburg. De ruime hoeveelheid sporen toont aan dat het terrein zowel in de prehistorie als in de Late Middeleeuwen bewoond is geweest. De lezing wordt georganiseerd door de historische kring van Leusden en vindt plaats in “De Roskam”, Hessenweg 212 in Achterveld, zij-ingang zaal “de Peerdestal”, aanvang om 20.00 uur.

Open Monumentendag

Open Monumentendag is in volle gang, en hoewel ons pand zo'n beetje aan het eind van de wandelroute ligt, hebben we al redelijk wat bezoekers mogen ontvangen. Het is nu even rustig, maar vanmiddag kunnen we nog heel wat mensen verwachten. Het weer zou beter worden in de loop van de dag, toch....?

Havik 37

De afgelopen dagen hebben we een klein onderzoekje uitgevoerd in de achtertuin van een pand dat binnenkort helemaal gerestaureerd gaat worden: Havik 37. De tuin ligt precies op de plek waar mogelijk in de Middeleeuwen een weg heeft gelegen, doorlopend vanaf de Bloemendalsestraat tot op de Hof. Tot onze verrassing kwam er geen weg tevoorschijn, maar een waterloop!
De precieze betekenis hiervan is nog niet helemaal duidelijk, maar het zou kunnen gaan om een waterloop naar en tot aan de Hof, zodat kleine vrachtbootjes vanaf het Havik goederen konden afleveren op het Marktplein. Het kan ook een voortzetting zijn van de waterloop die begin jaren '90 op de Hof is aangetroffen. En zo kan je nog wel meer varianten bedenken; hoe dan ook, het is een leuke ontdekking.

Verder hebben we op het terrein een beerput (bovenste foto: helaas alleen maar gevuld met puin) en een put met een wand van bakstenen gevuld met een laag klei gevonden (foto hiernaast).
De laatste maakte mogelijk deel uit van een leerlooierij. In dit soort waterdichte putten werden huiden in looizuur gelegd. De vele hoornpitten die we hebben gevonden zijn een extra aanwijzing voor een leerlooierij: het is bekend dat de huiden inclusief de hoorns werden aangeleverd. De hoorns werden vervolgens door de leerlooier verwijderd en weggegooid.
Het pand Havik 37 is morgen vanwege Open Monumentendag voor publiek geopend. Je kan dan ook een blik werpen in de opgravingsput die we speciaal hiervoor nog even open hebben laten liggen.

Kei

Tja, Amersfoort wordt niet voor niets de Keistad genoemd......

Wat is dit?

De open middag op de woensdag is het moment dat je eens in de keuken van de archeoloog kunt kijken, maar ook een goede gelegenheid om vondsten te laten zien. Vanmiddag was er iemand met een steen, die verdacht veel op een stenen werktuig leek. Jammer genoeg was het in dit geval geen archeologische vondst: de steen bleek door weersinvloeden (wind en water) helemaal glad gesleten te zijn, tot een vorm waar je inderdaad een werktuig in zou kunnen zien. Sporen van bewerking door mensenhand waren er echter niet, dus helaas...

Het loont echter de moeite om even langs te lopen bij het Archeologisch Centrum met je (mogelijke) archeologische vondsten. Wie weet heb je zo maar al jaren een archeologische vondst op de schoorsteenmantel liggen, zonder te weten wat het nou precies is.......
In de loop der jaren hebben we al heel wat interessante vondsten voorbij zien komen. We registreren waar al deze zaken gevonden zijn, zodat onze kennis van de archeologie van Amersfoort en omgeving alleen maar groter wordt.

Open Monumentendag - vervolg

Zoals gezegd, komende zaterdag is het weer Open Monumentendag. Het thema is dit jaar "Sporen", een onderwerp waar we als archeoloog ons helemaal bij thuis voelen. Ter gelegenheid hiervan hebben we een bijdrage geleverd aan het jaarlijkse Amersfoortse OM-dag Magazine, in de vorm van een artikel over de archeologische plaquettes in de binnenstad, een verhaal over sporen van mensen uit de bodem, en een artikel over archeologische grondsporen. Komende zaterdag kan je het Magazine op diverse adressen aanschaffen, waaronder bij het Centrum voor Archeologie. Je kan dan ook de route wandelen, en vele monumenten bezoeken, en natuurlijk het Archeologisch Centrum binnenlopen! Op de foto één van de talloze sporen die we de afgelopen jaren hebben blootgelegd: een middeleeuwse waterput met een houten ton als putwand.

Tuin

De tuin is klaar! Je herkent het niet meer terug: het is een total make-over geworden. Vanmiddag wordt ie ingewijd met een hapje en een drankje.

Open Monumentendag

Zaterdag 13 september is het weer Open Monumentendag; vele prachtige Amersfoortse gebouwen, waaronder het Archeologisch Centrum, zijn dan tussen 10:00 en 17:00 uur voor het publiek geopend. Vrijhouden dus die dag!

Etalage

De "etalage" aan de kant van de Langegracht is vandaag opnieuw ingericht. Aan de linkerkant zien we de pispot door de eeuwen heen. In de tijd dat riolering nog niet bestond en een toilet een ongekende luxe vormde, was de pispot de steun en toeverlaat voor mensen met hoge nood. Hoewel de vorm van dit voorwerp eeuwenlang hetzelfde is gebleven, zien we grote verschillen in materiaalkeuze. Hetzelfde geldt voor het serviesgoed aan de rechterzijde. De moeite waard om even bij - en voor - stil te staan als je toch in de buurt bent van de Langegracht. Oh ja, vanmiddag kan je natuurlijk nog veel meer voorwerpen binnen in het Archeologisch Centrum zien op onze open middag, tussen 14:00 en 16:30 uur.

Straatje

Het bestraten van de tuin is in volle gang.....